Según cuentan las personas, la finalidad principal <strong>de</strong> las ofrendas a los antepasados ylos dioses presentes, los apus, la pachamama y los <strong>san</strong>tos, no era sino unaconvocatoria para que cada uno <strong>de</strong> ellos hiciese parte <strong>de</strong>l trabajo. A<strong>de</strong>más, laspersonas creían que los diferentes dioses orientaban con su sabiduría y su po<strong>de</strong>r. Enrealidad, las personas tenían fe en las diferentes <strong>de</strong>ida<strong>de</strong>s y en todo lo que hacían:...kukata akullt’asun a, pitataq uqarikunchik diosllatapuniuqarikunchik. Chay tata diosninchikpaq akullt’akusunchik nispa,subirana sutikun, pero í, -subirana, imapaq akullt’asun, tata subirapaqakullt’asun, mamita <strong>san</strong>tisimapaq akullt’akusunchik nispaakullt’akuqpas hinata tilaqqa......al picchar la hoja <strong>de</strong> coca a quien se va levantar sino al dios. Paranuestro tata dios vamos a picchar <strong>de</strong>cimos, se llama subirana, pero ísubirana. Para quién picchamos, para tata subirana, también paramamita <strong>san</strong>tísima, así se tenía que hacer el telado... (DAV. E. CN5, LA.26 07 00)El akulliku era un acto eminentemente religioso. Las personas, al momento <strong>de</strong> piccharno hacían otra cosa que recordar y nombrar a sus diferentes dioses. En realidad, erala forma <strong>de</strong> agra<strong>de</strong>cer y pedir favores.Ritual para que los hilos duren.Una práctica muy recordada en las comunida<strong>de</strong>s es aquella don<strong>de</strong> los hilos a serutilizados, o que se iban a utilizar para el telado, tenían que ser golpeados con laspiedras para que éstos durasen y no se terminasen rápido:Ari, rumiwan takana kaq, awantanqa nispa hinata takakipakuchkanku(...) ahinallata mamay willawarqa, ahina nispa, chayta manaqunqakunichu, mamayman kikillantataqcha maman yachachirqa í,mamawanpunichá kawsakunchik pero í.Sí, con piedras se solía golpear para que aguanten, diciendo (...). Asíme contaba mi mamá, así es diciendo, eso no he olvidado, ¿a mimamá lo mismo le habrá enseñado su mamá í?, ¿Será que siemprehemos vivido con nuestra madre, no? (DAV. E. CN5, LA. 26 07 00).Se sabía que el po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> las piedras podía ser traspasado a los hilos con un simplegolpe, y que eso hacía que los hilos durasen como las piedras. La gente tenía fe encada acto que realizaba, en cada elemento <strong>de</strong> la naturaleza y en sus <strong>de</strong>ida<strong>de</strong>s:Ah chaypiqa chayrayku rumiwan piñata churaq kayku, piñatarumiwan, chaywan chay q’aytuta takakipaq kayku á, milagrurumihinalla kanki ama tukukunkichu, asta kanqa kay rumi imaynachusduru kikillan kanki nispa takaq kanku, milagrukuchkanchá niq, ahinakaq, chaykunapas chay ñawpaq tilanapaqqa mana ahinallachu yatilt’ana ninallachu kaq, kukatapis akullikunapuni karqa a,milagrukunanpaq, milagruchá arí nispa (...) Kunan manaña ñawpaq77
hinañachu ari, kunanqa hina hermano kuraqtaq kapunku chaymantaima diyapas tilallayku á.Si, por eso poníamos con piedra, con eso golpeábamos al hilo,milagro va a ser, diciendo; no se van a terminar, diciendo, vas a durarcomo la piedra. Por eso antes no era así no más, se tenía quepicchar coca para hacer el telado. Ahora ya no se hace como antes,ahora la <strong>mayor</strong>ía son hermanos, <strong>de</strong> ahí que cualquier día telamos nomás. (DLV. E. CN4, LA. 26 07 00)Esta interacción espiritual con seres <strong>de</strong>l más allá (abuelos y <strong>san</strong>tos) y los presentes(Apus y la Pachamama) a través <strong>de</strong> los elementos <strong>de</strong> la naturaleza, hacía que lasactivida<strong>de</strong>s planificadas se <strong>de</strong>sarrollasen en forma normal y coherente con lacosmovisión <strong>de</strong> la cultura local. En este caso, se conversa con los hilos para quetengan consistencia.La recomendación <strong>de</strong> los abuelos y antepasados.Los abuelos/as <strong>de</strong> las personas, y en general los antepasados son recordados encualesquiera <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s, sean estas agrícolas, gana<strong>de</strong>ras, y en este caso textil.Los abuelos eran recordados, ya sea para pedir recomendaciones o para que puedanintervenir en el proceso <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s. La <strong>mayor</strong>ía <strong>de</strong> la gente les pedía a losabuelos que interpusieran sus manos expertas para que los tejidos que hicieransalieran muy bien logrados:Ñuqaykupis churakuykupuni á, mamaykuman tataykuman. Allinyachaqniyuqman, tatakunaman mamakunaman, qamkuna sumaqtakayta awarparinkichik nispa (...) ...ay mamitay yanapawanki,makiykiwanpis awarpanki, yanapt’awankipuni nispa...Nosotros también nos ponemos [la hoja <strong>de</strong> coca] para nuestrospadres. Para los poseedores <strong>de</strong> experiencia y sabiduría, a losabuelos y abuelas, uste<strong>de</strong>s van a tejer bonito, diciendo (...)...aymamita me vas a ayudar, con tu mano vas a tejerlo, me vas a ayudarmismo, diciendo. (DAV. E. CN5, LA. 26 07 00)Nadie quedaba al margen, todos, los abuelos, los dioses locales y los <strong>san</strong>tos erannombrados y congregados en el momento preciso. Se sabía que cada una <strong>de</strong> las<strong>de</strong>ida<strong>de</strong>s estaban presentes en cada una <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s, apoyando y orientando.En vida, los abuelos siempre se han preocupado por <strong>de</strong>jar sus conocimientos a sushijos y nietos. Para hacer posible la transferencia han creado diferentes mecanismos,como el golpear en las manos <strong>de</strong> las personas con un instrumento <strong>de</strong> tejer, a través<strong>de</strong>l cual se creía que el conocimiento pasaba. En este sentido, los golpes eranfundamentales para hacer trascen<strong>de</strong>r los conocimientos <strong>de</strong> generación a generación.78
- Page 1 and 2:
UNIVERSIDAD MAYOR DE SAN SIMÓNFACU
- Page 3 and 4:
Pachi nini 1 , yupaychani 2 .Pikuna
- Page 6 and 7:
3.4.2. Cultura.....................
- Page 8 and 9:
CAPÍTULO I1: Introducción.La inve
- Page 10 and 11:
gestión pedagógica de los tejidos
- Page 12 and 13:
Siendo los antecedentes de carácte
- Page 14 and 15:
prácticas locales son muy pocas, q
- Page 16 and 17:
Algunas fechas que antaño eran de
- Page 18 and 19:
Primer trabajo de campo.El tipo de
- Page 20 and 21:
especta a la normatividad legislati
- Page 22 and 23:
2.4. Objetivos2.4.1. Objetivo gener
- Page 24 and 25:
EIB 8 . El proceso más adecuado po
- Page 26 and 27:
Primera semana:Fase previa:Re-coord
- Page 28 and 29:
conversaciones de orden mucho más
- Page 30 and 31:
el observador llega a ocupar físic
- Page 32 and 33:
En cuanto a los procesos metodológ
- Page 34 and 35: Familia Persona Edad Lenguas Religi
- Page 36 and 37: ejemplo, el tipo de actividades, ro
- Page 38 and 39: coca, él inmediatamente me rechaz
- Page 40 and 41: que mejor sería no importunar a la
- Page 42 and 43: CAPÍTULO III3. FUNDAMENTACIÓN TE
- Page 44 and 45: 3.2. Pedagogías 12 indígenas.Al d
- Page 46 and 47: En los trabajos de campo realizados
- Page 48 and 49: aprendizaje deviene en un atributo
- Page 50 and 51: Las madres no hablan mucho con sus
- Page 52 and 53: manera esto quiere decir que la obs
- Page 54 and 55: 3.3.2. El tejido manifestación de
- Page 56 and 57: sincrónicamente de la tradición t
- Page 61: político influyen en la decisión
- Page 64 and 65: los procesos de producción de cono
- Page 66 and 67: aprovechan mutuamente los conocimie
- Page 68 and 69: más posibilidades de encontrar tra
- Page 70 and 71: ¿Quién se quiere ser?Se sabe que
- Page 72 and 73: y eso, dentro de la comunidad. DDJC
- Page 74 and 75: ...solo que no les hice terminar, n
- Page 76 and 77: Algunos autores como Zárate, han e
- Page 78 and 79: nos pueden dar una muestra de ello.
- Page 80 and 81: interacción directa entre una pers
- Page 82 and 83: con facilidad el tejido estando pre
- Page 86 and 87: PasanakuLa socialización y el apre
- Page 88 and 89: Sí, hoy es día de guarda, día de
- Page 90 and 91: personas suplicadas gozaban de aten
- Page 92 and 93: para las fiestas las jóvenes tejen
- Page 94 and 95: de los nuevos diseños y conocimien
- Page 96 and 97: En el tercer caso, las personas ret
- Page 98 and 99: su propia cuenta para después reci
- Page 100 and 101: Consagración, prestigio y valoraci
- Page 102 and 103: o cual manera. Según DMV la person
- Page 104 and 105: Sunqu, corazón.Debemos recordar qu
- Page 106 and 107: El proceso pasa por la cabeza y el
- Page 108 and 109: el chunpi, la ch’uspa aunque sea
- Page 110 and 111: convivencia, en la primera parte, y
- Page 112 and 113: industrial. En este sentido, el apr
- Page 114 and 115: carácter cognitivo-estratégico y
- Page 116 and 117: ...ñuqaqa awani faltawan ima napaq
- Page 118 and 119: poncho, por ejemplo, en cuanto a la
- Page 120 and 121: hinata kunan saqirani q’ayaqa yas
- Page 122 and 123: Yo, mi mamá directamente teló un
- Page 124 and 125: centrarse o equilibrarse en espacio
- Page 126 and 127: medidas y clavar las estacas. Y 3,
- Page 128 and 129: dijo que el Aymaya kisay se caracte
- Page 130 and 131: personas con sus manos, depende ind
- Page 132 and 133: mamaypis yachachiwanchu, ni pipis
- Page 134 and 135:
No es casual que los niños desde m
- Page 136 and 137:
4.4.2.4. Watuykachakuy.Averiguació
- Page 138 and 139:
4.4.2.6. Pallara. Camino del aprend
- Page 140 and 141:
En el caso de DJA son dos caminos,
- Page 142 and 143:
CAPÍTULO VCONCLUSIONES Y SUGERENCI
- Page 144 and 145:
El aprendizaje del tejido, en el ti
- Page 146 and 147:
gestión, planificación y negociac
- Page 148 and 149:
aprendizaje de los niños. Es decir
- Page 150 and 151:
Aprendizaje en espacios abiertos. A
- Page 152 and 153:
indígenas?Esperamos que esta tesis
- Page 154 and 155:
Kimsa t’aqa:Yachayniyuqkunap, ham
- Page 156 and 157:
Kimsa: Ayllu ukhupi yachay.Ayllu uk
- Page 158 and 159:
Tawa:Hinallataqmi riqsinanku, yacha
- Page 160 and 161:
Cooperación Técnica Suiza / COTES
- Page 162 and 163:
Paradise, Ruth.1994. “El conocimi
- Page 164 and 165:
Zárate, G, Wari.1997. Aimara Kuru:
- Page 166 and 167:
Anexo N1.Contexto del Ayllu Kharach
- Page 168 and 169:
Anexo N3.Instrumentos.(1) Ficha de
- Page 170 and 171:
v S/E.(3) Ficha “Descripción de
- Page 172 and 173:
Anexo N4.Allwiy. Ingeniería del te
- Page 174 and 175:
Comprobada y asegurada las medidas
- Page 176 and 177:
mismo camino por donde llegó. El p
- Page 178 and 179:
Se dice salta de 30 porque es una c
- Page 180 and 181:
Illawa k’aspi. Es un palito delga
- Page 182 and 183:
FOTO N1 PHUCHKAYFOTO N2 K’ANTIY
- Page 184 and 185:
FOTO N4 AWANA PAMPAFOTO N5 AWA WAQA
- Page 186 and 187:
FOTO N10 ALLWIY/ TILAY (Q), TILT’
- Page 188 and 189:
FOTO N15CHHAPUYFOTO N37 URAQACHIY (
- Page 190 and 191:
FOTO N30HIKSUYFOTO N31 CH’UKURQAT
- Page 192 and 193:
FOTO N24 PALLARA (Q) / SAKARA (A)
- Page 194 and 195:
FOTO N26 CHUNPI AWAYFOTO N55 SAT’
- Page 196 and 197:
FOTO N40 WAWA SAPAN YACHAGANFOTO 52
- Page 198 and 199:
Anexo 7Transcripción de una entrev
- Page 200 and 201:
I.Chay modakuna rikhurimun chay ima
- Page 202 and 203:
E.Ah, ah imapaq chay awanapis, puch