En el tercer caso, las personas retoman diseños antiguos y las recrean a la luz <strong>de</strong> losnuevos tiempos. En algunas comunida<strong>de</strong>s he visto que las jóvenes para resaltar losdiseños <strong>de</strong> su lliklla incrustan en el mismo telado hilos brillantes. Esto nos hacerecuerdo a los tejidos que antiguamente se hacían con incrustaciones <strong>de</strong> oro. Estaúltima forma es la más generalizada.Kutiy, volver.El costo económico que significa utilizar la lana industrial hizo que la gente volviera autilizar los elementos propios <strong>de</strong>l lugar, lana natural. En ese sentido, es intere<strong>san</strong>te elmovimiento cultural que facilita seguir <strong>de</strong>sarrollando las prácticas que estaban<strong>de</strong>stinados a morir. Es más, la permanente tensión <strong>de</strong> ir y venir, el dar y el prestar nosremite a pensar en el eterno volver, el volver a lo propio:kay primeros kachkarqa hasta chiquitaymanta y puchkasqamanta ytiñisqa entonces chay chinkarparin entonces sipasasqa siemprelanata consumiyku, ..kunanqa doñaspis lanallamantapuni, niñaq’aytuta más o menos wakin mana alcanzakunchu kuraq kunanqa,huk uña cuatro peso entonces mana alcanzakunchu recien kunanqanasayku, oveja millmaman puchkasqaman kutikuspa kutirichkaykulana kuraq mana alcanzanchu.Des<strong>de</strong> pequeñita sabía que todo era hilado y teñido, entonces eso haterminado y <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> eso las jóvenes empezamos a consumir lalana. Ahora las doñas también utilizan la lana; pero <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que subióya no se pue<strong>de</strong> alcanzar a comprar, por eso estamos volviendo autilizar la lana natural <strong>de</strong> oveja. (DSC. E. CN1,LA. 10 02 00)Con lo que nos dice DSC advertimos que se trata <strong>de</strong> un manejo estratégico <strong>de</strong> loselementos culturales. Los/las tejedores/ras saben perfectamente cuando utilizar una uotra lana, <strong>de</strong>pendiendo <strong>de</strong> las circunstancias y los motivos.Últimamente la lana natural está <strong>de</strong>stinada para la confección <strong>de</strong> prendas rústicas <strong>de</strong>uso doméstico, el phullu, ‘el costal’ y el indio lliklla; en cambio, la lana industrial ha sido<strong>de</strong>stinada para la manufacturación <strong>de</strong> prendas más <strong>de</strong>licadas, como la lliklla paceñaque sirven para ponerse en las fiestas y ocasiones especiales.Las personas, mientras apren<strong>de</strong>n a tejer van creando y consolidando sus propiasestrategias <strong>de</strong> aprendizaje, siguiendo, ya sea, una u otra posibilidad. No es que secopian los diseños tal como las han visto, cada persona asume los diseños <strong>de</strong> acuerdoa su gusto y habilidad personal, basándose en las pautas tecnológicas y culturales <strong>de</strong>la cultura local a la que pertenece.89
Quy, dar.En este segundo caso, se trata <strong>de</strong> un proceso que consiste en dar lo que se sabe y setiene. En general, esta operación se da <strong>de</strong> a<strong>de</strong>ntro hacia fuera, a la inversa <strong>de</strong> laanterior. En el primer y segundo caso, la socialización y reproducción <strong>de</strong> los nuevosdiseños <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> la comunidad estudiada sigue un proceso colectivo. Aquí funcionaperfectamente el qunakuy darse, prestarse. Las personas <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> haber agarradoe internalizado el nuevo pallay a través <strong>de</strong> sus ojos y su corazón, inmediatamente seponen a procesar, a tejer, y hacerlo ya es un primer paso <strong>de</strong> estar dando:Chaykunastaqa fistamanta hina may fistamanta imillas hamun, chayimillas purallataq chay saltata apamunku, kay kusaqa kay saltaqachayta awakuna, chaymantaqa ñuqaykuqa qhawaqataykutaqimillasta chay k’achaqa, ahinata tiltakuna nispa ñuqaykupisqhawqatayllatawan telakuykuyá.Esas cosas <strong>de</strong> las fiestas, <strong>de</strong> alguna fiesta las jóvenes al venir, entreellas mismas traen esas ‘saltas’, esto está bien eso hay que tejernos, <strong>de</strong>ahí nosotras también nos miramos a las jóvenes, eso está bonito, asívamos a telar diciendo hacemos nuestro ‘telado’.(DLV. E. CN4, LA. 2607 00)Los espacios <strong>de</strong> circulación <strong>de</strong> los nuevos conocimientos son diversos, siendo lasprincipales, las fiestas y las ferias. La persona al terminar <strong>de</strong> hacer su tejido la llevapuesta en las fiestas. Esta puesta en público <strong>de</strong> las prendas tejidas permite a losparticipantes ‘agarrar’ la novedad <strong>de</strong>l momento.4.3.1.2. Yachaqakuy, Aprendizaje individual.Ñuqallaymanta.“Los padres no imponen sus propios <strong>de</strong>seos sobre la actividad <strong>de</strong>l niño como se haceen la escuela, sino esperan el momento <strong>de</strong>terminado cuando la iniciativa viene <strong>de</strong> lamisma wawa" (Arnold y Yapita 2000:217). Tampoco se <strong>de</strong>limita qué <strong>de</strong>ben y qué no<strong>de</strong>ben apren<strong>de</strong>r.Los niños personas <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión y acción.Entre los quechuaimara, Kharacha y Aymaya, se ha percibido que las acciones arealizarse, en este sentido, los conocimientos que tienen que apren<strong>de</strong>r los niños yhacer posteriormente, <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>n en primer lugar <strong>de</strong> la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l mismo niño. Lospadres no tienen la influencia <strong>de</strong>finitiva. Más bien, como dicen Arnold y Yapita (2000),los padres esperan la oportunidad en que los niños se inicien en alguna actividad por90
- Page 1 and 2:
UNIVERSIDAD MAYOR DE SAN SIMÓNFACU
- Page 3 and 4:
Pachi nini 1 , yupaychani 2 .Pikuna
- Page 6 and 7:
3.4.2. Cultura.....................
- Page 8 and 9:
CAPÍTULO I1: Introducción.La inve
- Page 10 and 11:
gestión pedagógica de los tejidos
- Page 12 and 13:
Siendo los antecedentes de carácte
- Page 14 and 15:
prácticas locales son muy pocas, q
- Page 16 and 17:
Algunas fechas que antaño eran de
- Page 18 and 19:
Primer trabajo de campo.El tipo de
- Page 20 and 21:
especta a la normatividad legislati
- Page 22 and 23:
2.4. Objetivos2.4.1. Objetivo gener
- Page 24 and 25:
EIB 8 . El proceso más adecuado po
- Page 26 and 27:
Primera semana:Fase previa:Re-coord
- Page 28 and 29:
conversaciones de orden mucho más
- Page 30 and 31:
el observador llega a ocupar físic
- Page 32 and 33:
En cuanto a los procesos metodológ
- Page 34 and 35:
Familia Persona Edad Lenguas Religi
- Page 36 and 37:
ejemplo, el tipo de actividades, ro
- Page 38 and 39:
coca, él inmediatamente me rechaz
- Page 40 and 41:
que mejor sería no importunar a la
- Page 42 and 43:
CAPÍTULO III3. FUNDAMENTACIÓN TE
- Page 44 and 45:
3.2. Pedagogías 12 indígenas.Al d
- Page 46 and 47: En los trabajos de campo realizados
- Page 48 and 49: aprendizaje deviene en un atributo
- Page 50 and 51: Las madres no hablan mucho con sus
- Page 52 and 53: manera esto quiere decir que la obs
- Page 54 and 55: 3.3.2. El tejido manifestación de
- Page 56 and 57: sincrónicamente de la tradición t
- Page 61: político influyen en la decisión
- Page 64 and 65: los procesos de producción de cono
- Page 66 and 67: aprovechan mutuamente los conocimie
- Page 68 and 69: más posibilidades de encontrar tra
- Page 70 and 71: ¿Quién se quiere ser?Se sabe que
- Page 72 and 73: y eso, dentro de la comunidad. DDJC
- Page 74 and 75: ...solo que no les hice terminar, n
- Page 76 and 77: Algunos autores como Zárate, han e
- Page 78 and 79: nos pueden dar una muestra de ello.
- Page 80 and 81: interacción directa entre una pers
- Page 82 and 83: con facilidad el tejido estando pre
- Page 84 and 85: Según cuentan las personas, la fin
- Page 86 and 87: PasanakuLa socialización y el apre
- Page 88 and 89: Sí, hoy es día de guarda, día de
- Page 90 and 91: personas suplicadas gozaban de aten
- Page 92 and 93: para las fiestas las jóvenes tejen
- Page 94 and 95: de los nuevos diseños y conocimien
- Page 98 and 99: su propia cuenta para después reci
- Page 100 and 101: Consagración, prestigio y valoraci
- Page 102 and 103: o cual manera. Según DMV la person
- Page 104 and 105: Sunqu, corazón.Debemos recordar qu
- Page 106 and 107: El proceso pasa por la cabeza y el
- Page 108 and 109: el chunpi, la ch’uspa aunque sea
- Page 110 and 111: convivencia, en la primera parte, y
- Page 112 and 113: industrial. En este sentido, el apr
- Page 114 and 115: carácter cognitivo-estratégico y
- Page 116 and 117: ...ñuqaqa awani faltawan ima napaq
- Page 118 and 119: poncho, por ejemplo, en cuanto a la
- Page 120 and 121: hinata kunan saqirani q’ayaqa yas
- Page 122 and 123: Yo, mi mamá directamente teló un
- Page 124 and 125: centrarse o equilibrarse en espacio
- Page 126 and 127: medidas y clavar las estacas. Y 3,
- Page 128 and 129: dijo que el Aymaya kisay se caracte
- Page 130 and 131: personas con sus manos, depende ind
- Page 132 and 133: mamaypis yachachiwanchu, ni pipis
- Page 134 and 135: No es casual que los niños desde m
- Page 136 and 137: 4.4.2.4. Watuykachakuy.Averiguació
- Page 138 and 139: 4.4.2.6. Pallara. Camino del aprend
- Page 140 and 141: En el caso de DJA son dos caminos,
- Page 142 and 143: CAPÍTULO VCONCLUSIONES Y SUGERENCI
- Page 144 and 145: El aprendizaje del tejido, en el ti
- Page 146 and 147:
gestión, planificación y negociac
- Page 148 and 149:
aprendizaje de los niños. Es decir
- Page 150 and 151:
Aprendizaje en espacios abiertos. A
- Page 152 and 153:
indígenas?Esperamos que esta tesis
- Page 154 and 155:
Kimsa t’aqa:Yachayniyuqkunap, ham
- Page 156 and 157:
Kimsa: Ayllu ukhupi yachay.Ayllu uk
- Page 158 and 159:
Tawa:Hinallataqmi riqsinanku, yacha
- Page 160 and 161:
Cooperación Técnica Suiza / COTES
- Page 162 and 163:
Paradise, Ruth.1994. “El conocimi
- Page 164 and 165:
Zárate, G, Wari.1997. Aimara Kuru:
- Page 166 and 167:
Anexo N1.Contexto del Ayllu Kharach
- Page 168 and 169:
Anexo N3.Instrumentos.(1) Ficha de
- Page 170 and 171:
v S/E.(3) Ficha “Descripción de
- Page 172 and 173:
Anexo N4.Allwiy. Ingeniería del te
- Page 174 and 175:
Comprobada y asegurada las medidas
- Page 176 and 177:
mismo camino por donde llegó. El p
- Page 178 and 179:
Se dice salta de 30 porque es una c
- Page 180 and 181:
Illawa k’aspi. Es un palito delga
- Page 182 and 183:
FOTO N1 PHUCHKAYFOTO N2 K’ANTIY
- Page 184 and 185:
FOTO N4 AWANA PAMPAFOTO N5 AWA WAQA
- Page 186 and 187:
FOTO N10 ALLWIY/ TILAY (Q), TILT’
- Page 188 and 189:
FOTO N15CHHAPUYFOTO N37 URAQACHIY (
- Page 190 and 191:
FOTO N30HIKSUYFOTO N31 CH’UKURQAT
- Page 192 and 193:
FOTO N24 PALLARA (Q) / SAKARA (A)
- Page 194 and 195:
FOTO N26 CHUNPI AWAYFOTO N55 SAT’
- Page 196 and 197:
FOTO N40 WAWA SAPAN YACHAGANFOTO 52
- Page 198 and 199:
Anexo 7Transcripción de una entrev
- Page 200 and 201:
I.Chay modakuna rikhurimun chay ima
- Page 202 and 203:
E.Ah, ah imapaq chay awanapis, puch