Minder pretentie, meer ambitie - Oapen

38 minder pretentie, meer ambitie2.2 de morele opdrachtStreven naar het helpen van medemensen elders vormt een leidmotief voor veelontwikkelingshulp. Dat vindt, zoals gezegd, zijn basis vaak in levensbeschouwelijkeposities – of die nu religieus zijn (naastenliefde) of seculier (solidariteit,fatsoen). Gaandeweg zijn er de nodige pogingen gedaan om die motieven nader tefunderen. Motieven hebben immers te maken met zaken waar wij om materiële ofideële redenen waarde aan hechten. Veel theoretici zouden die motieven graagvervangen door principes – ze proberen een redenering te ontwikkelen dieontwikkelingshulp in algemeen accepteerbare termen rechtvaardigt. Drie variantendienen zich aan.Individuele mogelijkhedenEen eerste groep vertrekt vanuit een antropologisch startpunt: mensen moetenhun ‘individuele mogelijkheden’ kunnen realiseren. Deze liberale tak in de politiekefilosofie heeft het meest bekendheid gekregen door het werk van AmartyaSen en zijn notie van capabilities. Het is opvallend dat Sen (1999) zelf in zijnwerken altijd redelijk vaag gebleven is over de vraag welke capabilities er nuprecies zijn – er bestaat geen limitatieve lijst van, al noemt hij zaken als werken,rusten, lid van een gemeenschap zijn, kunnen lezen en gerespecteerd worden.Sen – en met hem een auteur als Nussbaum (2006), die een bij deze benaderingpassende rechtvaardigheidstheorie uitwerkt – maakt een strak onderscheid tussencapabilities in de zin van vermogens, en het specifieke functioneren van dievermogens – dat is de uitkomst van wat mensen met vermogens doen, gegevende omstandigheden waar ze in zitten. De mate waarin mensen hun vermogenstot uitdrukking kunnen brengen, is de mate waarin ze vrijheid ervaren – en hetcreëren van een grotere mate van vrijheid is het doel van ontwikkeling (Robeyns2005).Hoe die vrijheid wordt geconditioneerd, schetst Sen wel: hij onderscheidt vijfsoorten instrumentele vrijheden: politieke vrijheid, economische mogelijkheden,sociale kansen, garanties van transparantie en openheid, en beschermende zekerheden.Hij probeert hiermee een middenweg te bewandelen tussen theoretici diewelzijn slechts duiden in termen van gevoelens (welzijn als geluk), en theoreticidie slechts oog hebben voor de materiële omstandigheden (bijvoorbeeld inkomen)en gelijke verdeling van middelen, zonder te vragen wat die voor individuelemensen, die immers allen verschillend zijn, in hun levens betekenen.De wijze van redeneren van Sen is terug te vinden in veel van het werk van hetUnited Nations Development Programme (undp), zoals in de Human DevelopmentIndex en het bijpassende Human Development Report – ontwikkeld door dePakistaan Mahbub ul Haq, een studiegenoot en vriend van Sen. De index is eenfunctie van levensverwachting, opleidingsniveau en levensstandaard in een speci-