Minder pretentie, meer ambitie - Oapen

ontwikkeling begrijpen65economie controleert en met de opbrengsten de steun van relevante groepenkoopt – denk aan de middeleeuwse vorsten die de adel aan zich bonden met eentiende van de opbrengst van de oogst van de boeren, maar denk ook aan de wijzewaarop westerse landen hun koloniën bestuurden. De verdeling van de opbrengstenleidt steevast tot problemen – North laat mooi zien dat wat geschiedenisboekjesburgeroorlogen noemen, meestal gewapende conflicten zijn waarbij de eneelite meent recht te hebben op de middelen die bij andere elites terecht warengekomen. Gaandeweg wordt (mede onder invloed van schaalvergroting) het tevriend houden van diverse groepen behalve een zaak van gerichte giften ook eenzaak van regels – die aanvankelijk zo zijn opgesteld dat ze in het voordeel vanbevoorrechte groepen uitpakken. Over regels kan echter strijd plaatsvinden.Omdat steeds meer mensen deelnemen aan de macht, worden de regels steedsuniverseler – en zo ontstaat wat North c.s. een open access samenleving noemen.De sociale orde wordt dan via een breder palet van instituties gereguleerd, en er iscompetitie van ideeën en initiatieven.Vanzelfsprekend kent ook een dergelijk schema zijn beperkingen. In de uitwerkingdie vele auteurs aan een dergelijk redeneerschema geven, ontstaat wel een mooibeeld van hoe het proces gaandeweg vorm gekregen heeft. Opvallend genoeg lijktin het Westen het proces zo doorgevoerd dat we ons dat nauwelijks meer realiseren– al heeft iedereen geleerd dat algemeen kiesrecht nog geen honderd jaar oudis. Toch is het van belang om te beseffen dat bijvoorbeeld ook het bestaan van eenonafhankelijke overheid een recente verworvenheid is. Een onafhankelijke overheidveronderstelde onder andere de opkomst van het fenomeen van ‘de ambtenaar’:iemand in dienst van het algemeen belang, van wie ook verwacht kanworden dat hij zich richt op het algemeen belang. Om dat tot stand te brengen zijner aanvankelijk allerlei bijzondere constructies bedacht: ambtenaren kenden geencao, en ze hadden ook geen stakingsrecht, want hun arbeidspositie was eenbijzondere. Ze waren beschermd tegen ontslag, want zo konden ze het algemeenbelang dienen, en geen onderdeel worden van politieke spelletjes. Pas de laatstedecennia zijn ambtenaren weer gaandeweg ‘gewone’ werknemers geworden – metalle gevolgen van dien. Het differentiatieproces – het maken en van elkaar losraken van markten, politieke en bestuurlijke systemen – kost veel tijd en energie.Het mag voor westerlingen niet meer geheel duidelijk zijn hoe hun samenlevingzich gevormd heeft, dat tot het bot ontrafelen verheldert wel veel. Een klassiekerop dit punt blijft Social origins of dictatorship and democracy van BarringtonMoore (1966). Dit laat zien hoe door druk van op winst gerichte groepen binnen delandbouw, en later de handel, gaandeweg de oude bureaucratieën omvormden opeen wijze die tot industrialisering leidde, maar ook hoe dat proces verschillendevormen aan kan nemen, waarbij de instituties zich in de richting van democratiekunnen ontwikkelen, of juist in de richting van (links- en rechts-) fascisme.De betekenis van het redeneren in termen van deze brede ontwikkelingsschema’s