Herkese Lâzım Olan Îmân - Hakikat Kitabevi

termekdedir. Cebr olmadığını açıkça isbât etmekdedir. Bunun için
(İnsanın işi) denilmekdedir. Meselâ, Alî vurdu, kırdı denir. Hem
de, herşeyin kazâ ve kaderle yaratıldığını belli etmekdedir.
Kulun işinin yapılmasında, yaratılmasında, önce bu işi kulun
kalbinin ihtiyâr ve irâde etmesi lâzımdır. Kul, kudreti dâhilinde
olan şeyi irâde eder. Bu isteğe ve dilemeğe (Kesb) denir. Âmidî
merhûm, bu kesbin, işlerin yaratılmasında sebeb olduğunu, te’sîr
etdiğini bildiriyor. Bu kesbin ihtiyârî olan işin yaratılmasına te’sîri
olmaz demek de zarar vermez. Çünki, yaratılan iş ile kulun istediği
iş, başka değildir. Demek ki, kul her istediğini yapamaz. İstemedikleri
de var olabilir. Kulun, her istediğini yapması, her istemediğinin
olmaması, kulluk değildir. Ulûhiyyete kalkışmakdır. Allahü
teâlâ, lutf ederek, ihsân ederek, acıyarak, kullarına muhtâc oldukları
kadar ve emrlere, yasaklara uyabilecek kadar kuvvet ve kudret,
ya’nî enerji vermişdir. Meselâ, sıhhati ve parası olan kimse,
ömründe bir kerre hacca gidebilir. Gökde Ramezân hilâlini [ayı]
görünce, her sene bir ay oruc tutabilir. Yirmidört sâatde, beş vakt
farz olan nemâzı kılabilir. Nisâb mikdârı malı, parası olan, bir hicrî
sene sonra, bunun kırkda bir mikdârı altın ve gümüşü ayırıp
müslimânlara zekât verebilir. Görülüyor ki, insan kendi istekli işlerini,
isterse yapar, istemezse, yapmaz. Allahü teâlânın büyüklüğü,
buradan da anlaşılmakdadır. Câhil ve ahmak olanlar, kazâ, kader
bilgilerini anlıyamadıkları için, Ehl-i sünnet âlimlerinin sözlerine
inanmaz. Kulların kudret ve ihtiyârlarında şübhe ederler. İnsanı,
istekli işlerinde âciz ve mecbûr sanırlar. Ba’zı işlerde kulların
ihtiyârı olmadığını görerek, Ehl-i sünnete dil uzatırlar. Bu bozuk
sözleri, kendilerinde irâde ve ihtiyâr bulunduğunu göstermekdedir.
Bir işi yapıp yapmamağa gücü yetmeğe (Kudret) denir. Yapmağı
veyâ yapmamağı tercîh etmeğe, seçmeğe (İhtiyâr), istemek
denir. İhtiyâr olunanı yapmağı dilemeğe (İrâde), dilemek denir.
Bir işi kabûl etmeğe, karşı gelmemeğe (Rızâ), beğenmek denir.
İşin yapılmasına te’sîr etmek şartı ile, irâde ile kudretin bir araya
gelmesine (Halk), yaratmak denir. Te’sîrli olmıyarak bir araya
gelmelerine (Kesb) denir. Her ihtiyâr edenin, hâlık olması lâzım
gelmez. Bunun gibi, her irâde edilen şeyden, râzı olmak lâzım gelmez.
Allahü teâlâya hâlık ve muhtâr denir. Kula, kâsib ve muhtâr
denir.
Allahü teâlâ, kullarının tâ’atlarını, günâhlarını irâde eder ve yaratır.
Fekat, tâ’atden râzıdır. Günâhdan râzı değildir, beğenmez.
Herşey, Onun irâde ve halk etmesi ile var olmakdadır. En’âm sûresinin
yüzikinci âyet-i kerîmesinde meâlen, (Ondan başka ilah
– 64 –