1 01 Het gevecht om het publieke domein - Bureau Beke

Verlos mij van des menschen
overlast…
Een psychologische benadering
G. Breeuwsma *
Nog niet zo lang geleden kon je er zeker van zijn dat iemand die in de
openbare ruimte hardop in zichzelf praatte niet goed bij zijn hoofd was.
Dat was wel een beetje verontrustend, want sociaal ingesteld als we zijn,
voelen we ons door zo iemand onwillekeurig aangesproken. Vooral in
een kleine ruimte als een treincoupé of een wachtkamer brengt het ons
in verlegenheid en zit er vaak niets anders op dan onwennig te reageren
of te doen alsof je neus bloedt. Het verzacht wanneer je weet dat je met
een gek te maken hebt. Gekken plaatsen zich door hun gekte nu eenmaal
buiten de sociale orde en leveren daarmee een rechtvaardiging voor onze
afzijdigheid.
Op het eerste gezicht lijkt het aantal mensen dat hardop in zichzelf
praat de laatste jaren enorm toegenomen en je zou bijna vrezen dat er
iets grondig mis is met de geestelijke gezondheid van de bevolking. Bij
nader inzien valt dat gelukkig mee en is er feitelijk geen sprake van ‘in
zichzelf praten’. Er wordt wel degelijk met iemand anders gesproken: ze
telefoneren met verwanten thuis, hun baas op het werk of misschien wel
met elkaar en daarmee valt hun gedrag keurig binnen het domein van de
normaliteit. Dat neemt niet weg dat het iets verontrustends heeft en
door de omgeving van de beller niet zelden als bron van overlast wordt
ervaren.
Telefoneren is iets dat we tot voor kort voornamelijk in de beslotenheid
van een privé-ruimte deden. Ook de inhoud van een telefoongesprek
werd als privé ervaren en het afluisteren daarvan werd als een ernstige
inbreuk op de privacy gezien. De mobiele beller kent echter geen
scrupules en lapt de traditionele grenzen tussen privé- en publieke
ruimte op twee manieren aan zijn laars. Hij voert zijn telefoongesprekken
met het grootste gemak in het openbaar en doet geen moeite de inhoud
van zijn gesprek te verbergen. Het is juist het schenden van die
grenzen dat door de omgeving van de mobiele beller als storend wordt
ervaren. De mobiele ‘wildbeller’ lijkt in dat opzicht op de ‘wildplasser’.
Niet het gegeven dat iemand de aandrang heeft zijn blaas te ledigen geeft
* De auteur is ontwikkelingspsycholoog en als universitair docent verbonden aan de sectie
Ontwikkelingspsychologie/Experimentele Klinische Psychologie van de Rijksuniversiteit
Groningen.
10