1 01 Het gevecht om het publieke domein - Bureau Beke

Justitiële verkenningen, jrg. 27, nr. 1, 2001 12
Ten derde liggen de grenzen tussen wat we publiek en privé noemen
niet vast, al was het maar omdat beide domeinen zelf geen absolute betekenis
hebben. Dertig jaar geleden hoefde een roker zich zelden af te
vragen of zijn gewoonte door andere aanwezigen wel werd gewaardeerd,
terwijl hij tegenwoordig op veel plekken niet meer mag roken of daarvoor
op zijn minst toestemming moet vragen. Op grond daarvan kunnen
we concluderen dat het mogelijk is in een publieke ruimte de privésfeer
van anderen (iemands rookgedrag bijvoorbeeld) te beïnvloeden en zelfs
te beperken. Meer in het algemeen kan men zeggen dat, vergeleken met
vroeger, zowel publieke ruimte als privésfeer transparanter zijn geworden
ten opzichte van elkaar. We laten meer buitenwereld toe in onze
privéwereld, maar nemen tegelijkertijd onze privésfeer mee naar de publieke
ruimte. De winst van die transparantie ligt misschien in een toename
van de persoonlijke vrijheid of beter keuzemogelijkheden. De prijs
is echter dat we elkaar vaker last bezorgen.
Ten vierde wil ik de term overlast reserveren voor gedragingen die in
het directe contact tussen mensen, in hun eigen leefomgeving, ontstaan.
Overlast kan in brede zin ook betrekking hebben op zaken die buiten dat
directe contact liggen, en zich onttrekken aan de directe invloedssfeer
van individuen, zoals bijvoorbeeld geluidsoverlast van een vliegveld of
stankoverlast van vervuilende industrie. Hoewel deze zaken het dagelijkse
leven van mensen behoorlijk kunnen vergallen, zullen ze in de rest
van het betoog geen rol spelen. Het gaat mij nadrukkelijk om overlast die
tussen mensen speelt en daar in principe ook aangepakt moet worden.
De ‘lastgever’ en de ‘belaste’ zouden idealiter hun probleem samen, in
overleg, op moeten kunnen lossen, zoals bijvoorbeeld de Postbus 51 reclame
van Sire (Stichting Ideële Reclame) over roken – samen komen we
er wel uit – ook suggereert. Dat dit vaak een illusie is, zal duidelijk zijn en
draagt in feite bij aan de ervaring van overlast.
Op grond van deze kanttekeningen zou men kunnen stellen dat overlast
daar ontstaat waar mensen hun handelen niet meer op last en ruggespraak
van de gemeenschap waarvan ze deel uitmaken doen. Lastgever
en belaste bevinden zich in een (sociaal) vacuüm waarin niet voor alle
partijen duidelijk is of overeenstemming bestaat over wat geoorloofd gedrag
is.
Persoon en omgeving
Enigszins versimpeld kan overlast worden opgevat als een frictie tussen
(belaste) perso(o)n(en) en een (belastende) omgeving of andersom. De
gespannen of verstoorde relatie tussen het individu en zijn omgeving kan
begrepen worden in termen van de beroemde vergelijking van Kurt LewinB=f(PxE),
waarin gedrag (B) als een functie (f) van persoon (P) en
omgeving (E) wordt gezien. Lewin (1951) probeerde in zijn field theory
tot uitdrukking te brengen dat individu en omgeving nooit los van elkaar