1 01 Het gevecht om het publieke domein - Bureau Beke

Agressie en onveiligheid in openbaar vervoer 113
sie en geweld een miniatuur van de samenleving weerspiegelt. Hoewel
vergelijkingen met andere onveilige lokaties en situaties zoals een parkeergarage
nauwelijks zijn gemaakt, krijgt men de indruk dat de openbaar
vervoerscene zich ontwikkelt tot een broeinest van criminaliteit met
een hoog agressie- en geweldsgehalte. Verplaatsingseffecten zouden
daarbij een rol kunnen spelen. Immers, op allerlei andere terreinen zoals
in disco’s of in winkelcentra is de controle inmiddels danig geïntensiveerd
en wordt met toepassing van het zero tolerance principe op elke
overtreding gereageerd. Binnen het openbaar vervoer heeft men – op
enkele uitzonderingen na – die slag nog niet kunnen maken. Onder het
motto ‘vrij spel en veel prooi’ lijken station, perron en trein inmiddels
het ideale terrein voor diegenen die het plegen van criminaliteit, inclusief
van agressie en geweld, niet schuwen. Zij domineren het meest op
stille uren, zoals ’s avonds. Soms lijkt het wel of zij op die tijdstippen bezit
hebben genomen van het openbaar vervoer.
Uit recent onderzoek (Korpel en Wijkhuis, 2000) blijkt dat 24% van de
reizigers met het openbaar vervoer in 1999 een incident heeft ervaren en
dat gemiddeld 19% zich onveilig voelt. In de metro voelt overigens bijna
de helft van de reizigers zich onveilig. Voorts blijkt dat drie procent van
de niet-openbaar vervoer reizigers het openbaar vervoer niet gebruikt
vanwege dit soort gevoelens van onveiligheid. Als de modal split – de verhouding
in gebruik tussen openbaar- en privé-vervoer – wordt geschat
op twintig procent en tachtig procent, en dat is een gunstig scenario voor
het openbaar vervoer, dan zou dat betekenen dat indien het openbaar
vervoer sociaal veilig was 3% van de automobilisten van het openbaar
vervoer gebruik zou gaan maken. Dit zou een vervoerstoename van tenminste
twaalf procent betekenen, en waarschijnlijk ’s avonds meer.
Het bovenstaande impliceert, dat de inspanningen die kunnen worden
geleverd om de objectieve en subjectieve sociale veiligheid bij het openbaar
vervoer te verbeteren, op vele terreinen winst opleveren.
Agressie in het openbaar vervoer: verklaringen
Maatschappelijke ontwikkelingen komen in de regel tot stand door het
op elkaar inwerken van een aantal verschijnselen die zich min of meer
gelijktijdig voordoen. Dat valt ook te constateren ten aanzien van de toename
in ernst en wellicht ook in frequentie van agressie en geweld in en
rond het openbaar vervoer. Een belangrijke factor die de neerwaartse
spiraal op gang heeft gebracht is het privatiseringsvirus dat sinds het begin
van de jaren negentig in Europa rondwaart en waarmee Nederland
thans ook is besmet.
Door de mogelijkheid bepaalde treintrajecten aan te besteden, verliest
een openbaar vervoerbedrijf de zekerheid van continuïteit. Dit heeft directe
repercussies voor het personeel, dat immers geen langdurig dienstverband
meer kan worden gegarandeerd. Privatisering betekent voorts
vaak bezuinigingen, zowel op personeel als op materieel. Toezichthou-