1 01 Het gevecht om het publieke domein - Bureau Beke

Justitiële verkenningen, jrg. 27, nr. 1, 2001 14
tieve maten, maar heeft principieel een subjectief karakter. Overlast kan
worden opgevat als voorbeeld van zo’n subjectieve ervaring en treedt op
wanneer het individu zijn psychologische omgeving als belastend of storend
ervaart. Door de toenemende complexiteit van de omgeving is het
waarschijnlijk dat ook de relaties tussen persoon en omgeving complexer,
en in veel opzichten, belastender is geworden. Hieronder zal die
belasting in termen van arousal en stress nader worden toegelicht.
Arousal en stress
Het is niet eenvoudig om te bepalen wat de psychologische status van
een fenomeen als overlast precies is. Ik heb al geconstateerd dat overlast
niet verwijst naar een objectieve maat of waarde, die bij overschrijding
bepaalt dat iets – een prikkel uit de omgeving – wordt ervaren als overlast.
Dat zal ook wel een van de redenen zijn waarom psychologen, met
hun sterke hang naar meetbare verschijnselen, zich er zelden over uitlaten.
Er zijn echter twee psychologische fenomenen die bijdragen aan de
ervaring van overlast en die wel meetbaar zijn: arousal en stress.
In zijn algemene betekenis kan arousal worden opgevat als fysiologisch
of gedragsmatig effect van de interactie tussen persoon en omgeving.
In de blootstelling aan zijn omgeving reageert een individu met fysiologische
activiteit, zoals verhoogde hartslag, bloeddruk, ademhaling
en adrenalinesecretie. Gedragsmatig laat arousal zich aflezen in een verhoogde
motorische activiteit en fysieke alertheid. Ten slotte is het mogelijk
dat het individu zelf over zijn arousal rapporteert in termen van bijvoorbeeld
opwinding, schrik, plezier of ergernis.
In een engere, neurofysiologische betekenis heeft arousal betrekking
op verhoogde hersenactiviteit, in het bijzonder van de reticulaire formatie.
Deze speelt een hoofdrol bij wekfuncties, slaap, aandacht, spierspanning
en verschillende reflexen en draagt als zodanig bij aan de fysieke
en motorische alertheid van het individu.
Arousal beweegt zich over een continuüm dat loopt van zwak naar
sterk, met slaap en grote opwinding als uitersten. Bij onderprikkeling
zullen mensen meestal in een toestand van lage arousal terechtkomen
en bij overprikkeling is hoge arousal voor de hand liggend. De bron van
arousal kan zowel een plezierige als een onplezierige stimulus zijn en het
niveau van de arousal zegt dan ook nog niets over de kwaliteit ervan. Verder
reageert het individu niet zozeer op een specifiek arousalniveau,
maar veeleer op een verandering van niveau. Iemand zit te dommelen
voor de TV totdat hij plotseling de tune hoort van zijn favoriete programma,
waarna zijn arousalniveau omhoog schiet. Ook zegt de hoogte
van de aurousal niets over de kwantiteit van de prikkel. Een druppende
kraan kan je net zo goed uit je slaap houden als een wild feest bij de buren.
Arousal heeft consequenties voor de kwaliteit van gedrag. Handelingen
en taken worden het beste verricht wanneer er sprake is van een op-