1 01 Het gevecht om het publieke domein - Bureau Beke

Justitiële verkenningen, jrg. 27, nr. 1, 2001 114
ders worden vervangen door camera’s, plaatskaartenloketten door automaten.
Er ontstaan onbemenste stations, sporen van graffiti en vandalisme
worden snel zichtbaar, terwijl daklozen niet aarzelen wachtruimtes
gedurende de avond en nacht te bezetten. Kortom, vooral ‘s avonds
wordt de openbaar vervoersscene nogal eens gedomineerd door figuren
die de meeste reizigers eigenlijk liever niet zouden willen ontmoeten.
Daar komt bij dat, door de toch al geleidelijk moeilijker wordende
arbeidssituatie vanwege de toegenomen agressie, een aantal NSconducteurs
minder vreugde aan hun werk beleeft. Dit heeft al snel zijn
weerslag op het werk. De gevolgen daarvan zijn niet te onderschatten, de
gevoelens van onveiligheid zijn immers ingrijpend en hebben veelal
langdurige invloed op de manier waarop iemand zijn of haar werk doet.
De meest voorkomende gevolgen zijn stress, een afnemende motivatie
en allerlei vormen van vermijdingsgedrag. De NS-instructiefilm Duif typeert
op treffende wijze de mogelijke consequenties van victimisatie. De
film toont hoe een conducteur die een onveilige situatie niet goed heeft
verwerkt zijn huidige contacten met reizigers regelmatig niet adequaat
inschat. Bij stress is het personeelslid niet in staat om op een ontspannen
wijze te werken en is het werk bovendien veel vermoeiender dan normaal.
Een geringere motivatie komt nogal eens tot uiting door te laat op het
werk te verschijnen. In een bedrijf waar op de klok moet worden gewerkt
kan dit voor de reizigers vervelende consequenties hebben. Zo hoorden
kort geleden de passagiers van een trein die klaarstond op station Den
Haag CS het volgende bericht door de treinmicrofoon: ‘Dames en heren:
helaas kunnen wij nog niet vetrekken, want de machinist heeft zich verslapen
en wij zijn op zoek naar een vervanger’. Ook de kwaliteit van het
contact met reizigers kan door geringere motivatie achteruit gaan.
De situaties die personeelsleden gaan mijden, lopen uiteen. Sommigen
controleren de kaartjes niet meer of minder vaak en blijven veilig in
de eerste klas zitten. Anderen durven uit angst voor represailles niet
meer om te roepen dat er zakkenrollers in de tram bezig zijn. Ook kan
een personeelslid bepaalde routes gaan vermijden. Bestuurders op de
Amsterdamse tramlijn 13 weigerden op een gegeven moment langs de
route met veel scholen te rijden uit angst voor agressie van scholieren
(Hauber, 1996).
Werk vermijden kan zelfs resulteren in een hoger ziekteverzuim, dat
soms rond de twintig procent bedraagt. Bij de NS geeft 14% van de
hoofdconducteurs en 27% van de regioconducteurs toe zich weleens ziek
te hebben gemeld nadat zij een agressie-incident hadden meegemaakt.
Het gemiddeld aantal ziektedagen, mede als gevolg van agressie, ligt bij
die beroepsgroep maar liefst op 31. Een ander gevolg is dat personeelsleden
voor en na afloop van het werk moeten worden begeleid. Regelmatig
worden lokettisten door collega’s of spoorwegpolitie na afloop van de
dienst naar huis gebracht. Naast fysieke begeleiding hebben zij ook vaak
psychische begeleiding nodig, zoals opvang na een incident, maar ook