Scriptie co-creatie 2.0 jeurissen%26vriesde sll8

Kort samengevat staan bij het ex post evalueren van beleid vier vragen centraal:
1 Is er sprake van doelbereiking?
2 Is het beleid doeltreffend?
3 Is het beleid doelmatig (kosteneffectief)?
4 Is het beleid doelmatig uitgevoerd?
Het is echter niet eenvoudig om de doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid en de beleidsuitvoering
aan te tonen. De doelmatigheid van de beleidsuitvoering geeft de relatie tussen middelen en prestaties
(output) weer en beoordeelt de mate waarin een dienst doelmatig met de middelen omgaat. De
doelmatigheid van beleid behelst meer dan dat. Hier worden de middelen tegen de effecten afgezet.
Daardoor kan de vraag gesteld worden of de effecten wel opwegen tegen de kosten. Doelmatigheidsgegevens
zijn vaak al beschikbaar door de aanwezigheid van reguliere prestatiegegevens over de kosten
en kwaliteit van prestaties. Evaluatieonderzoek ex post kan dus worden beschouwd als aanvulling op
reguliere prestatiegegevens over de doelmatigheid (handreiking ministerie van Financiën 2003).
Ex post evaluatieonderzoek richt zich dus voornamelijk op de realisatie van de doelstellingen als gevolg van
het gevoerde beleid.
Ex ante
Ex ante betekent vooraf. Het is de tegenligger van ‘ex post’, achteraf. Ex ante onderzoek heeft tot doel de
consequenties van de planvorming en vormgeving van een ontwerp kritisch te bediscussiëren en te evalueren
en gaat normaliter vooraf aan de invoering van een beleidsinterventie.
In een ex ante evaluatie is er naast aandacht voor de verwachte effecten, ook veel aandacht voor onverwachte
en onvoorziene effecten (Hoogewerf & Herweijer 2003).
De centrale vraag van een ex ante evaluatie is namelijk: welke resultaten zou een beleidsprogramma kunnen
behalen? Een ex ante evaluatie ontrafelt de plannen, legt de veronderstelde (werkzame) mechanismen bloot,
gaat na of de plannen consistent in elkaar zitten en toetst ze aan voorhanden wetenschappelijke kennis.
Ook worden mogelijke neveneffecten gesignaleerd. Een ex ante evaluatie kan gebruikt worden bij de
beslissing of de plannen het waard zijn om mee door te gaan. Als er belangrijke ‘weeffouten’ in een concept
zitten, kan besloten worden tot bijstelling of afgelasting (van Oyen-Houben & Leeuw 2010).
Bij ex ante evaluaties bestaan de empirische gegevens niet uit feitelijke condities en effecten, maar uit te
verwachten condities en effecten, omdat het over toekomstig uit te voeren beleid gaat. Ten eerste kan gebruik
worden gemaakt van empirisch onderbouwde ervaringen met en resultaten van eerder uitgevoerd beleid. In
feite vormen op deze manier de resultaten van ex post effectiviteitsanalyses van eerder uitgevoerd beleid
de input voor de ex ante effectiviteitsanalyse.
Ten tweede kunnen, vóór daadwerkelijke invoering van nieuw beleid, verschillende beleidsalternatieven
experimenteel ingezet worden. Door experimenten uit te voeren worden op kleine, gecontroleerde schaal
empirische gegevens verzameld, voor gebruik in de ex ante evaluatie. Ook met gebruik van empirische
gegevens uit het verleden, zoals hierboven beschreven, blijven ex ante evaluaties betrekking hebben op een
toekomstige situatie. Belangrijk is dus dat de gehanteerde gegevens een betrouwbare en bruikbare
inschatting zijn voor resultaten in de toekomst. Hoogerwerf (1984) benadrukt dat de wetenschappelijke
literatuur over beleidsevaluaties aannemelijk heeft gemaakt dat het falen van veel beleid (lees: het niet
bereiken van de beleidsdoeleinden) gedeeltelijk valt te verklaren uit het feit dat het beleid nogal eens op
onjuiste veronderstellingen is gebaseerd. Dat kan ertoe bijdragen dat de doeleinden van het beleid met de
gekozen instrumenten niet worden bereikt of dat onnodig hoge kosten worden gemaakt (Hoogerwerf
1984:493). Door vooraf (ex-ante) de causale relaties van de beleidsalternatieven in kaart te brengen en af
te wegen zal de slagingskans van het beleid toenemen.
106 Co-creatie 2.0