Scriptie co-creatie 2.0 jeurissen%26vriesde sll8

Vierde generatie evaluatieonderzoek
Evaluatieonderzoek tracht van oudsher op systematische wijze, de verwachte kosten en effecten van
alternatieven met elkaar te vergelijken, teneinde tot een gefundeerde keuze voor één van de alternatieven te
komen. Guba en Lincoln (1989) onderscheiden in dit verband drie generaties in de historische ontwikkeling
van het evaluatieonderzoek, te weten ‘meten’ (1e generatie), ‘beschrijven’ (2e generatie) en ‘beoordelen’
(3e generatie). Meten was vooral gericht op het technische proces van data vergelijking. De 2e generatie
‘beschrijven’ richtte zich naast de cijfermatige onderbouwing ook op de patronen en de zwakte en sterkte
van bepaalde omstandigheden en zocht naar verbanden tussen omstandigheden en resultaten. In de jaren
zestig werd het belangrijker gevonden om niet alleen naar de interne standaarden te kijken, maar derde
partijen er meer bij te betrekken en werd de onderzoeker meer beoordelaar. Als voorbeeld noemen de
schrijvers voorbeelden uit de onderwijsevaluaties door de jaren heen om die evolutie te duiden. Het meten
van de prestaties van leerlingen uitgedrukt in rapportcijfers (1e generatie), vervolgens het in verband brengen
van die prestaties met interne factoren zoals de manier van lesgeven (2e generatie), naar het vragen van
meningen van andere partijen zoals de ouders en de leraren van de vervolgopleidingen (3e generatie).
Volgens Guba en Lincoln hebben deze drie generaties hun beste tijd gehad, omdat er consensus wordt
verondersteld terwijl dat in een plurale samenleving vaak niet het geval is en daardoor ontstaat een eenzijdig
vertekend beeld.
Belanghebbenden worden slechts benaderd als informatieverstrekkers en er vindt vaak geen gesprek plaats
met de belanghebbenden. Vanuit het oogpunt van de kwaliteit en acceptatie van bevindingen is het echter
onverstandig om voorbij te gaan aan de (ervarings)deskundigheid van belanghebbenden (Abma 1996). Op
basis van deze kritiek komen de auteurs met een vierde generatie van evaluatieonderzoek: ‘onderhandelen’:
een interactief proces van oordeelsvorming tussen groepen wier belangen worden geraakt door de evaluatie.
Dit proces kan uitmonden in consensus, maar is ook geslaagd wanneer het persoonlijk inzicht en wederzijds
begrip zijn toegenomen (Guba & Lincoln 1989; Abma 1996). Het dialogische proces dat de auteurs voor
ogen staat kan alleen functioneren als de bereidheid tot deelname, veranderen en het delen van macht
aanwezig zijn bij alle actoren zodat evalueren een responsief proces wordt.
De erkenning dat we leven in een onderhandelings- en netwerksamenleving waarin actoren wederzijds
afhankelijk zijn en macht diffuus verspreid is, heeft geleid tot experimenten met interactieve
beleidsvormingsprocessen. De rol van de overheid verschuift van centrale actor die stuurt op inhoud naar
die van proces facilitator. Vierde-generatie-evaluaties geven betrokkenen ook een stem in de evaluatie en
sluiten daarmee goed aan bij deze ontwikkelingen, omdat belanghebbenden niet alleen een stem krijgen in
de beleidsvorming maar ook in de evaluatie daarvan.
Samenvattend kunnen we stellen dat ex ante onderzoek toekomstgericht is, waarbij de te verwachten
effecten van beleidsvoornemens inzichtelijk worden gemaakt en beoordeeld. Op basis van deze evaluatie
kan het op te stellen of te actualiseren beleid aangepast worden, waardoor de kwaliteit verbetert.
De conclusies van een ex ante evaluatie zijn geen rocket-science en moeten soms omkleed worden met
reserves. De interventie is immers nog niet toegepast en de toets vindt alleen plaats op basis van een
voornemen. Maar met een goede beleidsevaluatie vooraf kunnen tijd en menskracht bespaard worden en
kan er een reële inschatting gemaakt worden over de te verwachten factoren en voorwaardelijke condities.
Dit hoeft echter niet noodzakelijkerwijs te leiden tot één uitkomst en consensus. Op de technische aspecten
van deze responsieve manier van evalueren komen we in de volgende paragraaf terug.
5 Theoretisch kader en onderzoeksstrategie 107