Werken aan sociaal weerbare wijken - Instituut ISW

Niet zozeer in omvang maar wel in hun aard. Jongeren die voorheen alleen maar storend
rondhingen op het Marktplein, maken zich nu op andere locaties ook schuldig aan
vandalisme, intimidatie, bedreiging en geweldpleging. Op verschillende speelplekken in de
wijk worden in de winter van 2008/2009 hekken en speeltoestellen vernield, er worden ramen
ingegooid bij verschillende woonhuizen, bij het jongerencentrum vinden verschillende
vernielingen plaats en een school wordt in maart 2009 in brand gestoken. Zij veroorzaken, in
tegenstelling tot de (multiprobleem)gezinnen - niet per definitie overlast in de eigen straat. Zij
veroorzaken voornamelijk overlast en plegen delicten op de plekken waar zij graag
rondhangen. Bij oprichting richt de overlasttafel zich specifiek op de meest zorgwekkende
jongeren, die in tegenstelling tot de rest van de groep waar ze deel van uitmaken niet alleen
overlast veroorzaken (schreeuwen, harde muziek draaien, voorbijgangers uitschelden), maar
ook crimineel gedrag vertonen (bezit van imitatiewapens, dealen van drugs, plegen van
vernielingen, uiten van bedreigingen of het gebruiken van geweld). Na een aantal maanden
wordt besloten om de overlasttafel, zoals in andere wijken gebruikelijk is, ook te richten op
overlastgevende volwassenen en (multiprobleem)gezinnen die stelselmatig overlast
veroorzaken. De overlast bestaat (bijvoorbeeld) uit stelselmatige geluidsoverlast van
schreeuwende mensen, luide muziek tot diep in de nacht of het op straat uitvechten van ruzies.
Omwonenden vatten dit samen als ‘asociaal gedrag’ van ‘asociale mensen’: ‘Zij houden het
liefst alleen rekening met zichzelf.’
Gezond wantrouwen
Hoe staat het – voordat de overlasttafel is opgericht – met het vertrouwen van bewoners als
het gaat om het aanpakken van deze (multiprobleem)gezinnen enerzijds en jongeren
anderzijds?
Overlast van multiprobleemgezinnen. Bewoners zijn er inmiddels aan gewend dat bepaalde
gezinnen in hun straat stelselmatig overlast veroorzaken. De ervaring leert dat alleen degenen
die er echt last van hebben (i.e. de directe buren) zo nu en dan sociale controle uitoefenen 36 .
Degenen die er niet direct last van hebben (maar het wel als ‘irritant gedrag’ ervaren), houden
zich er het liefst buiten. Ze willen het risico niet lopen dat zij erop worden aangekeken iets
van dat gedrag te hebben gezegd. Het gevolg is dat bewoners er niet op kunnen rekenen dat
anderen sociale controle zullen uitoefenen. Als zij er zelf last van hebben, zullen ze zelf in
actie moeten komen. Dat is een eerste teken van gezond wantrouwen. De ervaring leert
bovendien dat als er sociale controle wordt uitgeoefend, dit slechts zeer tijdelijk effectief is.
De overlastveroorzaker zegt rekening te zullen houden met de buren, maar een dag later is de
overlast weer terug. Het is een tweede teken van gezond wantrouwen dat bewoners
verwachten dat sociale controle toch weinig zin heeft. Het derde teken van gezond
wantrouwen is dat bewoners represailles vrezen en er vanuit gaan dat ze daarbij geen
ruggensteun van buurtgenoten of lokale instellingen zullen krijgen. Zij hebben in hun buurt al
vaak gezien dat bewoners de uitoefening van sociale controle met pesterijen of vernielingen
moeten bekopen en daarbij aan hun lot worden overgelaten: buurtgenoten noch lokale
instellingen komen voor hen op. Het gezond wantrouwen tussen bewoners onderling uit zich
ofwel in het inschakelen van lokale instellingen, ofwel in het zich terugtrekken in de eigen
woning (inactiviteit).
36 Dat geldt voor sociale controle op alcohol- en drugsverslaafden en psychisch gestoorden, maar niet voor overlastgevende
gezinnen die de buurt terroriseren. Deze gezinnen staan erom bekend geweld niet te schuwen. Omwonenden kijken wel
uit om hen direct aan te spreken. Als ze al iets durven doen, maken ze melding bij een lokale instelling, bij voorkeur
anoniem.
98 | Werken aan sociaal weerbare wijken