Werken aan sociaal weerbare wijken - Instituut ISW

lokale instellingen een taak hebben in het handhaven van regels. Toch is cynisch vertrouwen
(van bewoners in elkaar en van bewoners in lokale instellingen) geen gunstige uitgangspositie
waarin een buurt kan verkeren. Hoewel cynisch vertrouwen aanvankelijk gepaard gaat met
(illegitieme maar) effectieve sociale controle, nemen we aan dat dit uiteindelijk een
bedreiging vormt voor de legitimiteit van de buurt en de lokale instellingen. Eigenrichting
door bewoners brengt de legitimiteit van ‘de buurt’ in gevaar. Eigenmachtig optreden door
professionals brengt de legitimiteit van lokale instellengen in gevaar.
Gezond wantrouwen. In tegenstelling tot goed vertrouwen en cynisch vertrouwen bestaat
er bij gezond wantrouwen onder bewoners wel twijfel over de legitimiteit van de buurt en de
lokale instellingen die horen toe te zien op de naleving van deze regels. Zij verwachten
namelijk dat sociale controle niet of slechts ineffectief uitgeoefend zal worden. Bewoners zijn
teleurgesteld dat regels niet - of niet naar behoren - worden gehandhaafd. Gezond
wantrouwen herkent men aan een houding van ‘eerst zien, dan geloven’. Gezond wantrouwen
gaat gepaard met inactiviteit naarmate bewoners menen dat het ineffectief is om iemand aan
te spreken op overlastgevend of wetsovertredend gedrag of hiervan melding te maken bij
lokale instellingen.
Wantrouwen. Wanneer bewoners wantrouwend zijn is hun vertrouwen in het verleden zo
vaak beschaamd dat zij het volledig hebben verloren. Wij verstaan onder wantrouwen dat de
geldigheid van formele gedragsregels en/of de legitimiteit van politie en justitie wordt
ontkend. Wantrouwende bewoners vinden het vanzelfsprekend dat sociale controle ineffectief
zal zijn, delen de opvatting dat gedrags- en rechtsregels niet op hen van toepassing zijn, en
beschouwen degenen die toezien op de naleving van deze regels – de buurt en lokale
instellingen – vanzelfsprekend als illegitiem. Men plaatst zichzelf boven de wet en wijst
wetshandhaving af met als argument dat de politie de wet selectief zal handhaven en
betrokkenen daardoor benadeeld zullen worden. Wantrouwen is de slechtst denkbare
uitgangspositie waarin een buurt kan verkeren. Waar wantrouwen overheerst, verwacht men
dat de uitoefening van sociale controle geen bijdrage levert aan buurtveiligheid maar hier juist
afbreuk aan doet. Wantrouwen heeft een verlammende werking op de uitoefening van sociale
controle. Wanneer bewoners elkaar wantrouwen, is het aannemelijk dat zij zich terugtrekken
en in het vervolg afzien van directe informele sociale controle. Wanneer bewoners lokale
instellingen wantrouwen, zullen zij lokale instellingen niet inschakelen wanneer zij worden
geconfronteerd met voorvallen van overlast en criminaliteit. In de tweede plaats is
wantrouwen de slechtst mogelijke uitgangspositie omdat lokale instellingen er geen voet aan
de grond zullen krijgen. Wanneer een buurt namelijk door wantrouwen wordt verteerd, zijn de
bewoners vaak zo teleurgesteld door het optreden van lokale instellingen, dat zij een
minachting hebben ontwikkeld voor alles wat lokale instellingen doen en waar zij voor staan.
Men laat zich door deze instellingen niets meer vertellen. In de derde plaats is wantrouwen de
slechtst denkbare uitgangspositie omdat wanneer het eenmaal bezit heeft genomen van een
buurt het blijft voortbestaan tot lang nadat de directe aanleiding voor het wantrouwen is
verdwenen (Kirk en Papachristos, 2007).
In onze evaluatie gaat het om de vraag in hoeverre door middel van de interventies
wantrouwen wordt weggenomen en goed vertrouwen wordt gewonnen. Lokale instellingen
zijn echter niet ‘zomaar’ in staat om met interventies het vertrouwen van bewoners om te
buigen richting een ‘goed vertrouwen’. Zij zijn daartoe pas in staat indien er voldaan is aan
twee voorwaarden. In de eerste plaats moeten lokale instellingen onderkennen dat waar
bewoners geen of slechts ineffectieve sociale controle uitoefenen, zij het als hun publieke taak
moeten beschouwen om zelf extra formele sociale controle uit te oefenen. Als instellingen
Duurzame buurtveiligheid | 73