Werken aan sociaal weerbare wijken - Instituut ISW

paragraaf doen we een gefundeerd voorstel. Dat wil zeggen dat dit voorstel gebaseerd is op
generalisaties uit de Arnhemse praktijk.
Participatie van bewoners heeft niet alleen invloed op de weerbaarheid van een
buurt/individu (zie paragraaf 5.1 en 5.4.1). We zullen laten zien dat de weerbaarheid van die
bewoners ook van invloed is op het succes of falen van de interventie. In de beginsituatie van
een interventie is er altijd een vorm van weerbaarheid. We onderscheiden drie vormen van
weerbaarheid: sociaal weerbaar, niet weerbaar en asociaal weerbaar. We zullen laten zien dat
bij elke vorm van weerbaarheid een sturingsmodel past maar dat er vaak gekozen wordt voor
een verkeerd sturingsmodel. Hierdoor worden participatieprocessen niet doelgericht gebruikt
om sociaal weerbare wijken te creëren. Het is dan ook belangrijk, zo zullen we laten zien, om
eerst meer inzicht te hebben in de startsituatie van een interventie: welke vorm van
weerbaarheid speelt er? Pas dan kunnen we een sturingsmodel met bijbehorende werkwijze
kiezen die bijdraagt aan het creëren van sociaal weerbare wijken.
5.4.1 Weerbaarheid van buurten en individuen: een nadere invulling
Weerbaarheid is het zelforganisatorische vermogen om (potentiële) problemen op te lossen of
te voorkomen (zie Norris e.a., 2008; Adger, 2000; Coles & Buckle, 2004; Brown & Kulig,
1996; Godschalk, 2003; zie ook hoofdstuk 4.1 in dit rapport). Weerbaarheid gaat dus om de
vragen (1) of bewoners zichzelf op een dusdanige manier kunnen organiseren dat ze in staat
zijn om met ‘verstoringen’ of kansen om te gaan en (2) hoe ze zichzelf organiseren. Als,
bijvoorbeeld, een bewoner zijn baan verliest (de verstoring), gaat weerbaarheid over de vraag
of die persoon een nieuwe baan vindt en de manier waarop hij/zij die nieuwe baan vindt. Als
een nieuwe moskee of speeltuin (de verstoring / kans) gepland wordt binnen een buurt, gaat
weerbaarheid over de manieren hoe de bewoners zich tegen dit plan verzetten of juist steunen.
Als een familie, groep jongeren of een individu op straat abnormaal gedrag vertoont (de
verstoring), gaat weerbaarheid ook over de manier waarop omwonenden met dit gedrag
omgaan. Weerbaarheid is dus een maat om de kwetsbaarheid van een buurt of individu te
beoordelen wanneer zich verstoringen of kansen voor doen (Holling, 2001).
Het is niet mogelijk om rechtstreeks te interveniëren in de vorm van weerbaarheid. We
kunnen wel interveniëren in de hulpbronnen waarop weerbaarheid gebaseerd is. In eerdere
rapportages hebben we al laten zien dat de weerbaarheid van een wijk gebaseerd is op drie
hulpbronnen: sociaal kapitaal (met een onderscheid naar buurtgebonden en buurtoverstijgend
sociaal kapitaal), economisch kapitaal en cultureel kapitaal (zie bijvoorbeeld Nienhuis & De
Roo, 2009). Buurtgebonden sociaal kapitaal is nodig om elkaar te kunnen vinden wanneer er
zich problemen voordoen. Buurtoverstijgend sociaal kapitaal zorgt er voor dat de buurt
aansluiting houdt bij de normen en waarden van de rest van de samenleving. Economisch
kapitaal is nodig om sociale relaties aan te kunnen gaan (zowel binnen als buiten de buurt) en
om te voldoen aan sociale verwachtingen. Cultureel kapitaal is de manier waarop bewoners
problemen proberen op te lossen. In bijlage één worden deze hulpbronnen uitgebreider
beschreven.
Drie vormen van weerbaarheid
Om te begrijpen hoe je te werk moet gaan om weerbaarheid van een wijk te verbeteren is het
belangrijk onderscheid te maken naar drie vormen van weerbaarheid: sociale weerbare, niet
weerbare en asociaal weerbare individuen en buurten. Sociale weerbare buurten en individuen
hebben het zelforganisatorische vermogen om problemen op een constructieve manier op te
lossen of te voorkomen. Hiermee bedoelen we dat ze problemen oplossen of voorkomen
binnen de maatschappelijke normen en waarden en wettelijke kaders. Ze worden op een
126 | Werken aan sociaal weerbare wijken