Werken aan sociaal weerbare wijken - Instituut ISW

Een mogelijke verklaring hiervoor is dat bewoners van deze achterstandsbuurten onvoldoende
‘collectief weerbaar’ zijn (Sampson et al., 1997). Bewoners zijn collectief weerbaar indien zij
over het vermogen beschikken om zich te weer te stellen tegen bedreigingen van veiligheid
door de uitoefening van informele sociale controle 8 . Bewoners beschikken over dit vermogen
wanneer ze zowel vertrouwen hebben in elkaar als in lokale instellingen. Dit vertrouwen
berust op de ervaringen die zij in het verleden hebben opgedaan met de uitoefening van
sociale controle door andere bewoners en lokale instellingen. Het vertrouwen neemt toe
naarmate: (1) bewoners sociale controle uitoefenen op overlastgevend of wetsovertredend
gedrag; (2) zij zich hierbij verzekert voelen van ‘ruggensteun’ door hun buurtgenoten; en (3)
lokale instellingen optreden wanneer bewoners melding bij hen maken van overlast en/of
criminaliteit. Dit verklaart waarom in collectief weerbare buurten relatief weinig voorvallen
van criminaliteit en overlast plaatsvinden. Bewoners van dergelijke buurten dragen zelf bij
aan de buurtveiligheid doordat zij op basis van vertrouwen in een goede afloop ofwel zelf
ingrijpen ofwel een lokale instelling inschakelen (zie voor een uitgebreidere bespreking de
ISW uitgave ‘Interventies voor een leefbare wijk’, Flache & Koekkoek, 2009).
Uit ons onderzoek blijkt dat Arnhemse achterstandsbuurten inderdaad niet collectief weerbaar
zijn. Die conclusie trekken we op basis van een drietal bevindingen. Ten eerste blijkt uit ons
onderzoek dat bewoners van achterstandsbuurten niet of nauwelijks informele sociale controle
uitoefenen. Bij de meeste voorvallen van criminaliteit of overlast doen bewoners alsof ze niets
gezien hebben. Alleen wanneer zijzelf stelselmatig overlast ervaren of als zijzelf slachtoffer
worden van criminaliteit, zijn zij bereid om op te treden. Van anderen hoeven ze dat namelijk
niet te verwachten.
Ten tweede voelen bewoners zich onvoldoende verzekerd van ‘ruggensteun’ door hun
buurtgenoten wanneer zij zelf sociale controle zouden uitoefenen. Met andere woorden, er is
sprake van een gebrek aan vertrouwen tussen bewoners - en daardoor of bijgevolg een gebrek
aan sociale controle. Bewoners hebben om verschillende redenen hun vertrouwen verloren. Ze
hebben ervaren dat het vaak niets uithaalt om luidruchtige gezinnen aan te spreken. Daarnaast
hebben ze ervaren dat op sociale controle vaak represailles volgen – en buurtveiligheid dus
wordt bedreigd in plaats van wordt verbeterd. Degenen die een overlastveroorzaker
aanspreken, of een instelling inschakelen, moeten het bekopen met pesterijen, bedreigingen of
soms zelfs met geweld. Dat heeft tot gevolg dat zijzelf geen informele sociale controle durven
uit te oefenen. Ze kijken wel uit om hun nek uit te steken en represailles te riskeren.
Ten derde hebben bewoners ervaren dat lokale instellingen vaak niet in staat zijn om bij
hen gemelde voorvallen van overlast en criminaliteit effectief aan te pakken. Dat betekent dat
als lokale instellingen in actie komen, het niet leidt tot een afname van voorvallen. Kortom,
bewoners hebben de ervaring dat het zelf aanspreken van buurtgenoten of het inschakelen van
lokale instellingen de veiligheid in de buurt niet ten goede komt. Bovendien denken zij er niet
op te kunnen vertrouwen dat anderen (bewoners of lokale instellingen) hen ruggensteun
zullen geven wanneer zij anderen aanspreken op aanstootgevend, overlastgevend of crimineel
gedrag.
Het is zorgelijk dat Arnhemse achterstandsbuurten niet collectief weerbaar zijn. Want zolang
bewoners bij voorvallen van overlast en criminaliteit de andere kant opkijken, zullen
dergelijke voorvallen zich er blijven voordoen en zal de buurtveiligheid niet duurzaam
8 Hieronder worden alle manieren verstaan waarop bewoners anderen ertoe brengen zich aan bepaalde normen te houden.
Deze normen kunnen geschreven rechtsregels zijn, maar ook ongeschreven gedragsregels over hoe men zich hoort te
gedragen in de openbare ruimte of wat beleefde omgangsvormen zijn.
70 | Werken aan sociaal weerbare wijken