Hoofdstuk 3. MODALITEITEN VAN VERBINTENISSEN

VOORWAARDE – 108
b. Veralgemening van het in artikel 1178 B.W. neergelegde beginsel
VERBINTENISSENRECHT
157 Letterlijk geïnterpreteerd, is artikel 1178 B.W. enkel van toepassing op de
schuldenaar die de vervulling van de voorwaarde heeft verhinderd. Zoals reeds gezegd,
is deze bepaling echter een toepassing van de meer algemene regel dat de partijen
loyaal moeten samenwerken bij de opheffing van de aan de voorwaarde inherent
verbonden onzekerheid. Deze algemene regel wordt fraai verwoord in artikel 6:23
N.B.W.: ‘1. Wanneer de partij die bij de niet-vervulling belang had, de vervulling heeft
belet, geldt de voorwaarde als vervuld, indien redelijkheid en billijkheid dit verlangen.
2. Wanneer de partij die bij de vervulling belang had, deze heeft teweeggebracht,
geldt de voorwaarde als niet vervuld, indien redelijkheid en billijkheid dit verlangen’.
Deze regels die slechts het gezond verstand vertolken en overigens ook in Nederland
niet als ‘nieuw’ worden beschouwd, gelden ook in ons recht.
Ook de schuldeiser onder opschortende voorwaarde die belang heeft bij haar vervulling,
mag deze vervulling niet op foutieve manier bewerkstelligen. Een kras voorbeeld
uit de gezinssfeer vindt men in een contractuele erfstelling tussen echtgenoten.
Ofschoon de ingestelde erfgenaam geen eigenlijke schuldeiser is, is zijn recht essentieel
(strikt beschouwd betreft het dus geen voorwaarde) afhankelijk van het vooroverlijden
van zijn partner. Het zou de haren ten berge doen rijzen, indien hij zijn
slag thuis zou halen door zijn echtgenoot te vermoorden en aldus de ‘voorwaarde’ te
verwezenlijken. In deze gewelddadige hypothese zal hij zijn recht als contractueel ingestelde
erfgenaam dus niet kunnen uitoefenen. Meer nog, bij een wederkerige contractuele
erfstelling tussen echtgenoten zullen de erfgenamen van de vermoorde echtgenoot,
bij het overlijden van de moordenaar, de rechten van hun rechtsvoorganger
op de nalatenschap van de moordenaar kunnen uitoefenen. De vermoorde echtgenoot
zal immers geacht worden zijn moordenaar te hebben overleefd. (*1)
Bij de ontbindende voorwaarde waarvan de vervulling in het voordeel van de
schuldenaar werkt, geldt de voorwaarde als niet vervuld, wanneer de schuldenaar de
vervulling ervan (in strijd met de redelijkheid en billijkheid) heeft teweeggebracht.
(*2) Als A zijn juridische bibliotheek aan B belooft, onder de ontbindende
voorwaarde dat Saskia, het petekind van A, rechten zou gaan studeren, wordt Saskia
geacht wiskunde (of theologie, of...) te hebben gestudeerd, indien ze, daartoe onder
druk gezet door A, de rechtenstudie aanvat.
Wanneer het de schuldeiser is die de vervulling van de ontbindende voorwaarde
verhindert, wordt die voor vervuld gehouden. Dit zal, in het voorbeeld van zo-even,
het geval zijn, als B Saskia, met gebruik van allerlei verleidingstechnieken, ertoe
(*1) Rb. Brussel 17 november 1926, Rev. prat. not. 1927, 117; Gent 15 februari 1973, R.W. 1973-74, 430; M. VAN
QUICKENBORNE, Contractuele erfstelling, 1991, 203, nrs. 396-397; voor een voorbeeld inzake arbeidsovereenkomsten
en een scholingsbeding, zie Arbrb. Brussel 5 januari 1987, Soc. Kron. 1987, 134, met noot J. JACQMAIN, waar het probleem
echter uitsluitend wordt benaderd op basis van art. 1178 B.W.
(*2) Vgl. Kh. Gent 26 september 1991, T.G.R. 1991, 158; H.R. 21 oktober 1988, N.J. 1989, nr. 80.
OBO – Afl. 65 (4 oktober 2005) Kluwer uitgevers