Hoofdstuk 3. MODALITEITEN VAN VERBINTENISSEN

VERBINTENISSENRECHT VOORWAARDE – 155
237 De veel bekritiseerde retroactiviteit van de vervulde voorwaarde, zowel opschortende
als ontbindende, zou, zo kan hier toch als werkhypothese worden geopperd,
eigenlijk neerkomen op hetgeen onze noorderburen de zakelijke werking van de
ontbindende voorwaarde noemen. (*1)
Het gaat om zakelijke werking, omdat het in vervulling gaan van de voorwaarde de
eigendom, vrij en onbelast, naar de definitieve eigenaar doet overgaan. Die kan het
vervreemde goed derhalve in handen van derden revindiceren en moet zich niet tevreden
stellen met een vordering tot schadeloosstelling tegen zijn contractpartij, de
voorwaardelijke verkoper of begiftigde. Deze zakelijke werking kenmerkt verder enkel
de ontbindende voorwaarde en, op het eerste gezicht nogal verrassend, niet rechtstreeks
de opschortende voorwaarde.
Het recht onder opschortende voorwaarde van de voorwaardelijke koper gaat immers
onvermijdelijk gepaard met het eigendomsrecht onder ontbindende voorwaarde
van de verkoper (zie hoger, nr. 58). Tijdens de wachttijd kan deze het aan de koper
voorwaardelijk vervreemde goed weliswaar nog rechtsgeldig onvoorwaardelijk aan
derden vervreemden. Maar de ontbinding waaraan zijn eigen recht blootstaat, bedreigt
evenzeer het recht van zijn rechtsverkrijgers. Wordt het recht van de oorspronkelijke
verkoper ontbonden, dan treft deze ontbinding alle verdere zakelijke rechten die hij
op het goed toestond. De definitieve eigenaar, de voorwaardelijke koper, kan zijn definitief
recht tegen allen laten gelden.
Maar juist hetzelfde mechanisme doet zich voor bij de vervulling van de ontbindende
voorwaarde, als de voorwaardelijk begiftigde de zaak pendente conditione aan
derden vervreemdt. De vervulling van de ontbindende voorwaarde heeft tot gevolg
dat het zakelijk recht van de begiftigde op het goed vervalt, terwijl hij aan derden
enkel voor ontbinding vatbare rechten kon toestaan.
238 Dat de terugwerking van de vervulde voorwaarde neerkomt op de zakelijke
werking van de ontbindende voorwaarde, zoals die in Nederland wordt aangenomen,
maakt het mogelijk een schijnbare paradox op te lossen.
Er werd immers betoogd dat het eigen is aan het voorwaardelijk recht dat de houder
ervan wordt beschermd tegen daden van zijn wederpartij, de schuldenaar, die zijn
recht tot niets zouden herleiden. Maar anderzijds stelt men vast dat de voorwaarde, in
het Nieuw Nederlands Burgerlijk Wetboek, geen terugwerkende kracht heeft (art.
3:38, lid 2); de terugwerkende kracht zou door de partijen zelf niet eens kunnen worden
bedongen. (*2)
(*1) Zie daarover ASSER-RUTTEN, o.c., 142-146; ASSER-HARTKAMP, o.c., IV-1, 134-136, nr. 175. M.E. STORME
(‘Het ingaan en de terugwerkende kracht van de ontbinding van wederkerige overeenkomsten’, T.B.B.R. 1991, 105, nr. 5)
vermeldt het onderscheid tussen de obligatoire en de zakenrechtelijke werking van de ontbinding.
Men vergelijke met de terugwerkende kracht van de verdeling (art. 883 B.W.), die eigenlijk slechts hierop zou neerkomen
dat de goederen die aan een deelgenoot worden toebedeeld, door hem worden verkregen vrij van alle lasten en zakelijke
rechten die zijn deelgenoten tijdens de onverdeeldheid op het goed zouden gevestigd hebben (H. DE PAGE en R.
DEKKERS, o.c., IX, nrs. 1376 en 1421).
(*2) ASSER-HARTKAMP, o.c., IV-1, 135, nr. 175.
Bijzondere overeenkomsten
OBO – Afl. 65 (4 oktober 2005)