Hoofdstuk 3. MODALITEITEN VAN VERBINTENISSEN

VOORWAARDE – 148
VERBINTENISSENRECHT
dus een fictie, zoals nadrukkelijk door o.m. DE PAGE wordt beklemtoond. Dankzij
deze fictie worden sommige (zij het erg belangrijke) rechtsgevolgen van de vervulde
voorwaarde – dat de vervreemdingen van het goed door de voorlopige eigenaar aan
de definitieve eigenaar niet kunnen worden tegengesteld en dat vervreemdingen, toegestaan
door de definitieve eigenaar niet meer kunnen worden betwist na de vervulling
van de voorwaarde – erg aannemelijk. ‘En réalité, cette théorie, qui consiste à
considérer que tout doit se passer comme si la condition s’était réalisée le jour même
du contrat, qui feint donc, contrairement à la réalité, que le contrat a toujours été pur
et simple, [...] n’a d’autre utilité que de rendre plus saisissants et plus nets certains
effets du droit conditionnel’. (*1)
Men moet en mag derhalve de vervulde voorwaarde niet, in alle opzichten en op
een coherente manier, beschouwen als ware ze reeds op het ogenblik van het aangaan
van de rechtshandeling aanwezig (resp. afwezig). Men mag ze enkel beschouwen als
terugwerkend, wanneer dit noodzakelijk is om enig nut en waarde te verlenen aan het
voorwaardelijk recht van de definitieve schuldeiser. Aldus heeft het voorwaardelijk
recht van de koper onder opschortende voorwaarde geen reële betekenis, wanneer de
verkoper het goed vóór de vervulling van de voorwaarde aan derden mag vervreemden;
evenmin heeft het voorwaardelijk recht van de verkoper onder ontbindende
voorwaarde enige betekenis, wanneer de koper onder ontbindende voorwaarde het
goed vóór de vervulling van de voorwaarde aan derden kan vervreemden.
229 De vaststelling dat de terugwerkende kracht van de vervulde voorwaarde een
fictie is, zonder verklarende waarde en die slechts geldt voor sommige rechtsgevolgen
van de vervulling van de voorwaarde, doet de vraag rijzen naar het toepassingsgebied
van de retroactiviteit.
Wie de nadruk legt op het fictieve karakter van de theorie zal geneigd zijn haar
toepassingsgebied te beperken en haar slechts in die mate toe te passen, als vereist
door de idee zelf van het voorwaardelijk recht. Welnu, de houder van een voorwaardelijk
zakelijk recht wenst enkel vrij te kunnen beschikken over de zaak wanneer de
voorwaarde in vervulling gaat. ‘La règle de la rétroactivité ne doit jamais être entendue
dans un sens extensif. [...] Elle ne se justifie que dans la mesure où, par
l’acquisition d’un droit conditionnel, le créancier a entendu se réserver, en cas
(*1) H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, I, 243, nr. 165, A; vgl. PLANIOL en RIPERT, o.c., VII, 387, nr.
1037; ASSER-HARTKAMP, Verbintenissenrecht, I,De algemene theorie van de verbintenis, Deventer, 2004, 134-135,
nr. 175: ‘Terugwerkende kracht is een fictie, d.w.z. een constructief hulpmiddel, waarmede men aanduidt dat voor het
vervolg de rechtsgevolgen volkomen gelijk zijn als zij zouden zijn geweest, wanneer het betreffende feit op een vroeger
tijdstip had plaatsgevonden, bij voorbeeld bij een opschortende voorwaarde gelijk als wanneer de handeling van meet af
aan onvoor-waardelijk ware geweest, bij een ontbindende gelijk als wanneer de rechtshandeling van meet af aan ongeldig
ware geweest’.
Anders: A.H. SCHELTEMA, De goederenrechtelijke werking van de ontbindende voorwaarde, Deventer, 2003, 295-
296, die betoogt dat de terugwerking van de vervulde voorwaarde volledig strookt met de bedoeling van de partijen.
OBO – Afl. 65 (4 oktober 2005) Kluwer uitgevers