Hoofdstuk 3. MODALITEITEN VAN VERBINTENISSEN

VOORWAARDE – 52
VERBINTENISSENRECHT
78 Een zodanig betoog is inderdaad niet zeer verhelderend. Zo zal iedereen het er
wel over eens zijn dat een verbintenis die enkel afhangt van de wil van de schuldenaar
slechts een schijnverbintenis is, waarmee rechtens geen rekening kan worden gehouden.
De wil van de schuldenaar moet enigermate geobjectiveerd worden, en in
een werkelijke handeling uitmonden. Men kan zich echter erg banale handelingen
voorstellen, die bijna samenvallen met de loutere wil van de schuldenaar. Die kan me
b.v. een dansje beloven, als ze even de wenkbrauwen fronst, of aan haar oor trekt, of
glimlacht. Kan dit wenkbrauwengefrons worden beschouwd als een ‘eenvoudig potestatieve
voorwaarde’?
In dit verband zij eraan herinnerd dat de term ‘louter potestatief’ wel degelijk voorkomt
in het oorspronkelijke ontwerp van de Code civil. (*1) Uiteindelijk werd de term
‘louter’ weliswaar geschrapt. Maar de bedoeling van deze tekstwijziging lijkt te zijn
geweest artikel 1174 B.W. ook van toepassing te maken op de uitvoering van een zeer
banale handeling – indien ik aan mijn neus wrijf b.v. – die, normalerwijze gesproken,
kan worden beschouwd als enkel van de wil van de schuldenaar afhankelijk. (*2)
Ook het onderscheid tussen een eenvoudig potestatieve en een gemengde voorwaarde
is niet overtuigend. De eenvoudig potestatieve voorwaarde hangt deels af van
de wil van een onbepaalde derde, terwijl de gemengde deels afhangt van de wil van
een bepaalde derde. Toch is in talloze – zo niet in alle – situaties de vervulling van de
gemengde voorwaarde moeilijker dan de vervulling van het eenvoudig potestatief
equivalent ervan. (*3) Men denke aan het volgende voorbeeld: ik beloof je mijn paard,
als ik trouw met T (tenzij T zelf het paard wil berijden). Maar een huwelijk met T is
voor mij (en, naar ik onderstel, voor zeer velen) veel moeilijker te realiseren dan een
huwelijk met een willekeurige derde. T is erg kieskeurig, en bovendien zeer gewild
op de huwelijksmarkt; de vraag overtreft in hoge mate het aanbod. Een huwelijk met
een onbepaalde derde (d.w.z. met enige derde) behoort daarentegen meer tot mijn
mogelijkheden: hààr zal ik allicht gemakkelijker in het huwelijksbootje krijgen dan T.
Dit is overigens het tragisch lot van elke mens: Romeo kon gemakkelijk zijn leven
delen met een willekeurig meisje; alleen met zijn ware liefde, Julia, lukte dit niet.
Datgene wat men echt wil, blijft helaas meestal onbereikbaar.
79 Bovendien vloeit de nietigheid van een verbintenis onder louter potestatieve
voorwaarde langs de zijde van de schuldenaar niet alleen en niet zozeer voort uit het
(*1) P.A. FENET, Recueil complet des travaux préparatoires du Code civil, Parijs 1826 (herdruk O. Zeller, Osnabrück,
1968), XIII, 13; Y. HANNEQUART, ‘La condition’, in Nov., Dr. civ., IV-2, nr. 78).
(*2) Voor meer details, zie G. BAUDRY-LACANTINERIE en L. BARDE, o.c., XIII, 17-19, nr. 781.
(*3) A. VERBEKE en I. VERVOORT (‘Contracten onder voorwaarde’, in B. TILLEMAN en A. VERBEKE (eds.), Knelpunten
Kanscontracten, Schoten, 2004, 168 e.v., nr. 22, noot 46) vinden het onderscheid ‘bizar’. Zij achten H. DE PAGE
(o.c., I, nr. 155bis) ervoor verantwoordelijk. H. DE PAGE nam het onderscheid echter over van BAUDRY-LACANTINE-
RIE en BARDE (o.c., XIII, 22, nrs. 785-786) die het als volgt rechtvaardigen: ‘...(L)orsque la condition dépend à la fois
de la volonté d’une des parties contractantes et d’un tiers, elle est potestative, et non mixte, si le tiers est indéterminé.
Exemple: si je me marie. C’est qu’en pareil cas, relativement aux parties, la volonté d’un tiers a vraiment le caractère du
hasard’.
OBO – Afl. 65 (4 oktober 2005) Kluwer uitgevers