Hoofdstuk 3. MODALITEITEN VAN VERBINTENISSEN

VOORWAARDE – 66
VERBINTENISSENRECHT
statief. De oorspronkelijke verkoper moet immers de koopprijs en de gemaakte kosten
terugbetalen. Om de ‘voorwaarde’ in vervulling te doen gaan, moet hij dus zeker
een ‘prijs’ betalen.
Men stelle daartegenover een publiciteitsfirma die de gevel van een woning huurt,
om er reclamepanelen op aan te brengen. In de overeenkomst is bedongen: ‘De hierboven
beschreven overeenkomst is toegestaan voor een termijn van negen jaar, te beginnen
van de eerste dag der plaatsing van affiches of reclames’. Volgens de rechter
(*1) volgt hieruit dat de inwerkingtreding van de overeenkomst, wat betreft de
betaling van de huurprijs, uitgesteld is tot de dag waarop de huurster tot het aanplakken
van affiches zou overgaan. De inwerkingtreding van de overeenkomst hangt dus
af van een toekomstige gebeurtenis, namelijk het effectief aanbrengen van publiciteit,
terwijl het de huurster volledig vrijstaat om nooit enige publiciteit aan te brengen. Het
betrof dus een louter potestatieve voorwaarde, omdat de verhuurder aangewezen was
op de willekeur van de huurster, en deze laatste van de haar geboden mogelijkheid
om geen affiches aan te plakken, gebruik kon maken zonder noemenswaardig offer
van harentwege. Men kan echter zeker niet uitsluiten dat de publiciteitsfirma, via dit
handig procédé en zonder één cent uit te geven, talloze publiciteitspanelen voor zichzelf
kon voorbehouden, en ze aldus onttrok aan concurrerende publicitaire firma’s.
95 Wanneer een wederkerige overeenkomst de ene partij niet tot een reëel offer verplicht,
maar haar wederpartij wèl, vertoont ze een duidelijk onevenwicht ten voordele
van de potestatieve schuldenaar en ten nadele van diens wederpartij (schuldeiser van
de potestatieve schuldenaar); die is immers, bij onderstelling, wel tot een reëel offer
gehouden. De wederpartij kan deze nadelige overeenkomst opzijzetten door de nietigheid
van de verbintenis van de potestatieve schuldenaar te vorderen. (*2) Ons
rechtssysteem is echter gebaseerd op de liberale vrijheid en verwacht veel heil van de
werking van de vrije markt. Daarom wordt de benadeling niet als algemene
nietigheidsgrond van overeenkomsten erkend. Een minimale maar reële binding van
de schuldenaar volstaat derhalve om de nietigheid van de verbintenis onder louter potestatieve
voorwaarde te voorkomen.
Zo kan de schuldenaar zijn verbintenis afhankelijk maken van de voorwaarde dat
de nakoming van de overeenkomst voor hem nog economisch zinvol is en voldoende
rendabel. Door een zodanig beding – dat in feite neerkomt op een voor de schulde-
(*1) Rb. Brussel 16 april 1956, J.T. 1956, 390; vgl. Brussel 14 februari 1972, J.T. 1972, 574; Antwerpen 26 maart 2001,
R.W. 2002-03, 425.
(*2) ‘La nullité pour indétermination du prix [of wegens de potestativiteit van de voorwaarde] peut, en raison de sa finalité,
se rapprocher de la réscision pour lésion ou de l’ordre public de protection. Il s’agit de rétablir un équilibre contractuel
qui risque d’être faussé en raison du pouvoir conféré à l’une des parties par le contrat. Le principe de justice contractuelle
interdit de donner effet à une telle convention’ (J. GHESTIN, Le contrat: formation, o.c., 588, nr. 525); vgl. Rb.
Luik 1 december 1965, J.L. 1965-66, 262.
OBO – Afl. 65 (4 oktober 2005) Kluwer uitgevers