Hoofdstuk 3. MODALITEITEN VAN VERBINTENISSEN

VERBINTENISSENRECHT VOORWAARDE – 55
Een praktisch voorbeeld van een aan de schuldenaar overgelaten partijbeslissing
vindt men in een kredietopening, via het disconteren van wissels, waarbij de bankier
zich het recht voorbehoudt het disconto ‘naar eigen goeddunken’ te weigeren. Dit lijkt
op het eerste gezicht een louter potestatieve voorwaarde langs de zijde van de schuldenaar-bankier,
maar is het in feite niet. Een bankier wil zo veel mogelijk zaken doen
en heeft bovendien een reputatie hoog te houden. Men mag dit beding dan ook in die
zin interpreteren dat het enkel tot doel heeft de bankier in de mogelijkheid te stellen
twijfelachtige handelspapieren te onderzoeken, en, desnoods, zonder verdere uitleg, te
weigeren. (*1) Evenzeer kan een vennootschap die ertoe verbonden is aan haar bediende
een deel in de gereserveerde winst uit te keren, de hoogte van diens commissie
eigenlijk zelf bepalen. Pas als de feitenrechter ervan overtuigd is dat de toekenning
van deze commissie, in de bedoeling van beide partijen, van geen enkel redelijk
en objectief criterium afhankelijk is en derhalve willekeurig door de vennootschapsorganen
wordt bepaald, zal de ten voordele van de schuldenaar bedongen voorwaarde
louter potestatief en derhalve nietig zijn. (*2) In dit laatste geval zou echter ook kunnen
worden beweerd dat de verbintenis van de vennootschap geen bepaalbaar voorwerp
heeft.
82 Net zo min als de schuldenaar, eigenmachtig en in strijd met de objectieve goede
trouw, het voorwerp van zijn verbintenis mag minimaliseren, mag de voorwaarde
waaronder zijn verbintenis in werking treedt, niet van zijn willekeur afhangen. Bij
een eigenlijke partijbeslissing mag de schuldenaar de door hem verschuldigde prestatie
niet herleiden tot iets waaruit de schuldeiser nauwelijks of geen voordeel haalt;
bij een potestatieve voorwaarde mag de voorwaarde waarvan zijn prestatie afhangt,
niet van die aard zijn dat hij, de schuldenaar, ze zonder noemenswaardige gevolgen
voor zichzelf teweeg kan brengen of verhinderen.
Wel ligt het accent van beide benaderingswijzen enigszins verschillend. Als het erop
aankomt de rechtsgeldigheid van een beding van partijbeslissing door de schuldenaar
te beoordelen, zal men er in de eerste plaats over waken dat de prestatie waarop de
schuldeiser recht heeft voor hem enig voordeel oplevert: vertoont het voorwerp van
de verbintenis van de schuldenaar voor de schuldeiser enig nut, en is dit voorwerp
voldoende bepaald, zodat de schuldeiser, op basis van de overeenkomst zelf, dit kan
uitmaken? Bij een potestatieve voorwaarde daarentegen ligt de nadruk niet zozeer op
het voorwerp van de verbintenis van de schuldenaar, maar wel op de voorwaarden
waaronder die verbintenis verschuldigd wordt: kan de schuldeiser, resp. de schuldenaar
die voorwaarde zo gemakkelijk in vervulling doen gaan of haar vervulling beletten,
dat ze neerkomt op een verbintenis ‘indien ik (resp. hij/zij) wil’, of tot deze
limiet nadert? Bij een bevestigend antwoord, is de verbintenis louter potestatief.
(*1) R. DEKKERS, Handboek van Burgerlijk Recht, Brussel-Antwerpen-Gent-Leuven, 1957, II, nr. 480.
(*2) Cass. 18 juni 1970, Arr. Cass. 1970, 981; vgl. Cass. 28 maart 1957, Pas. 1957, I, 914 e.v., met concl. van W. GANS-
HOF VAN DER MEERSCH.
Bijzondere overeenkomsten
OBO – Afl. 65 (4 oktober 2005)