Hoofdstuk 3. MODALITEITEN VAN VERBINTENISSEN

VERBINTENISSENRECHT VOORWAARDE – 69
eigen verbintenis wordt vastgesteld. In die zin kost deze vaststelling hem steeds minstens
de waarde van de tegenprestatie, hem verschuldigd door zijn schuldenaar. Dit
alleen reeds maakt de louter potestatieve voorwaarde principieel zeldzaam.
Het verbod van loutere potestativiteit hangt in andere gevallen nauw samen met de
vraag naar de rechtsgeldigheid van het beding van partijbeslissing. Indien de te nemen
beslissing, c.q. de criteria op basis waarvan deze beslissing moet worden genomen,
uitsluitend van de wil van de schuldenaar, en dus niet van objectieve criteria
afhangt, is de partijbeslissing, c.q. de potestatieve voorwaarde nietig. Wel zal de
interpretatieregel Potius ut valeat voor deze nietigheid meestal een stokje steken.
Ten slotte zijn tal van voorwaardelijk verbonden schuldenaars ertoe gehouden, op
basis van de goede trouw, de vervulling van de voorwaarde niet te beletten, maar positief
mee te werken aan haar verwezenlijking. Ook dit brengt de zuivere potestativiteit
in het gedrang.
Het verbod van louter potestatieve voorwaarden is dus niet alleen overbodig, omdat
het vanzelf spreekt dat men zich niet verbindt, als men zich slechts verbindt voorzover
men zich wil verbinden. Dit verbod maakt tevens doublure uit met een aantal
basisregels van het contractenrecht (*1), zoals de uitvoering te goeder trouw van de
overeenkomst en het vereiste dat het voorwerp van een verbintenis bepaalbaar moet
zijn. Ons burgerlijk recht zou dus geenszins aan inhoud en nuancering inboeten, indien
de artikelen 1169 tot en met 1174 B.W. werden geschrapt.
In het Nieuw Nederlands Burgerlijk Wetboek wordt overigens geen onderscheid
meer gemaakt tussen de voorwaarden op basis van hun afhankelijkheid van de wil
van de partijen. (*2) Hetzelfde geldt voor het Bürgerliches Gesetzbuch. (*3)
Een en ander betekent niet dat de problematiek van de louter potestatieve voorwaarde
in de rechtspraktijk academisch is, al wordt hij er, zoals gezegd, vaak in een
begripsverwarrende terminologie gehuld. De potestatieve schuldenaar verbergt immers
vaak de potestativiteit van zijn eigen verbintenis om een reële verbintenis van
zijn wederpartij te verkrijgen. ‘Het komt inderdaad voor dat met overdreven behendigheid
één der partijen de indruk wil verwekken een verbintenis aan te gaan, maar
de inhoud van het contract dusdanig regelt dat zij zich gemakkelijk aan die verbinte-
(*1) Zie b.v. Kh. Hasselt 29 april 2003, R.W. 2004-2005, 341: ‘Een exoneratiebeding is slechts nietig wanneer de hoofdverbintenis
van de schuldenaar er een louter potestatief karakter door verkrijgt of geen voorwerp meer heeft en de overeenkomst
dientengevolge geen oorzaak meer heeft.’
(*2) Zie art. 6: 21-26 N.B.W.; ASSER-HARTKAMP, o.c., IV, 2004, 128-130, nr. 167, die overigens nog het traditionele
onderscheid tussen toevallige, eenvoudige en zuiver potestatieve voorwaarden vermelden.
(*3) §§ 158-162 B.G.B. Wel leert de doctrine er dat potestatieve voorwaarden langs de zijde van de schuldenaar nietig
zijn: ‘Streitig sind Potestativbedingungen, bei denen lediglich das Willen des Verplichteten für die Geltung des Geschäfts
massgebend sein soll’ (von Staudingers Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, I, 13e uitg., Berlijn, 1996, §§ 158 e.v.,
620, vorbem. 16). De ‘Willensbedingung’ wordt er geplaatst tegenover de ‘Zufallsbedingung’.
Bijzondere overeenkomsten
OBO – Afl. 65 (4 oktober 2005)