Hoofdstuk 3. MODALITEITEN VAN VERBINTENISSEN

VOORWAARDE – 146
graal verschuldigd aan A of B, al naargelang de voorwaarde wel of niet gerealiseerd
wordt. (*1) De cessionaris, Z, zal aanvankelijk, bij het sluiten van de overeenkomst,
een deel van de koopsom aan A en een ander deel aan B betalen. Maar als de voorwaarde
vervuld wordt, moet hetzij A, hetzij B het door hem ontvangen deel ervan aan
Z terugbetalen, die het op zijn beurt aan de definitief gerechtigde overmaakt, met alle
insolventierisico’s vandien.
Wegens deze insolventierisico’s zullen de partijen wellicht de voorkeur geven aan
een dubbele aleatoire overdracht, waarbij elke gerechtigde niet het goed zelf, maar
zijn voorwaardelijk recht op dit goed aan de derde Z overdraagt. Ongeacht ten voordele
van wie de voorwaarde dan wordt vervuld, zou de vervulling van de voorwaarde
in dit geval met zich meebrengen dat Z onvoorwaardelijk eigenaar wordt van het vervreemde
goed.
IV. De draagwijdte van de terugwerking van de vervulde voorwaarde
A. DE ROL VAN DE RETROACTIVITEIT VAN DE VERVULDE VOORWAARDE
VERBINTENISSENRECHT
226 Ofschoon de artikelen 1179 en 1183 B.W. aan de vervulde voorwaarde uitdrukkelijk
terugwerkende kracht verlenen, moet men vaststellen dat deze terugwerkende
kracht blijkbaar slechts sommige gevolgen van de vervulde voorwaarde vermag te
verklaren, terwijl andere gevolgen – het recht op de vruchten, de daden van beheer,
de risicoregeling – blijkbaar moeten worden opgevat als ‘uitzonderingen’ op deze terugwerkende
kracht. Deze uitzonderingen vloeien ofwel voort uit de regeling zelf van
de voorwaardelijke verbintenis – zoals de risicoregeling b.v., waar art. 1182 B.W.
rechtstreeks art. 1179 B.W. tegenspreekt – ofwel uit beginselen, neergelegd in andere
artikelen van het Burgerlijk Wetboek, zoals het recht op de vruchten, of uit
opportuniteitsoverwegingen: is de voorlopige eigenaar b.v. gerechtigd om daden van
beheer te verrichten? De retroactiviteit wordt enkel toegepast, ‘voor zover dit redelijk
en mogelijk is’. (*2)
Een en ander brengt mee dat de theorie van de terugwerkende kracht van de vervulde
voorwaarde geen enkele verklarende, maar hoogstens beschrijvende waarde
heeft. ‘L’idée de fiction légale n’explique rien par elle-même; il s’agit de dire pourquoi
la loi a voulu le report en arrière des effets de la condition accomplie’. (*3)
(*1) Ph. DEROUIN, l.c., 37, nr. 73.
(*2) ASSER-RUTTEN, Verbintenissenrecht, I,De verbintenis in het algemeen, Zwolle, 1978, 178.
(*3) M. PLANIOL en G. RIPERT, Traité pratique de droit civil français, VII, 2e uitg., door P. ESMEIN, J. RADOUANT
en G. GABOLDE, Parijs, 1954, 388, nr. 1037. Anders: A.H. SCHELTEMA, De goederenrechtelijke werking van de ontbindende
voorwaarde, Deventer, 2003, 295-296, 405, die de terugwerkende kracht van de vervulde voorwaarde ‘het meest
elegante verklaringsmechanisme noemt dat de rechtsgeschiedenis kent’. Men merke overigens op dat de retroactiviteit een
algemeen verspreid juridisch fenomeen is, dat zich uitstrekt van de nietigheid van het huwelijk alover de retroaciviteit van
de verdeling en van de gerechtelijke ontbinding tot aan de nietigheid van de vennootschappen; het ware interessant om
een algemene theorie van de terugwerkende kracht uit te werken (zie, voor een eerste aanzet daartoe, R. JAMBU-MER-
LIN, ‘Essai sur la rétroactivité dans les actes juridiques’, Rev. trim. dr. civ. 1948, 271-299).
OBO – Afl. 65 (4 oktober 2005) Kluwer uitgevers