Hoofdstuk 3. MODALITEITEN VAN VERBINTENISSEN

VERBINTENISSENRECHT VOORWAARDE – 73
betere bescherming voor de begunstigde en is gemakkelijker bewijsbaar, maar lijkt de
beschikkingsvrijheid van de beschikker te zeer aan te tasten. (*1)
104 Een ongeoorloofde voorwaarde is, in de regel, juridisch onmogelijk. Het is juridisch
ongeoorloofd, en, in die zin, onmogelijk een handeling te stellen of een situatie
in het leven te roepen die strijdig is met een imperatieve wet, met de openbare
orde of met de goede zeden. Deze juridische onmogelijkheid mag echter niet worden
verward met de feitelijke of logische onmogelijkheid, die aanwezig is wanneer de
vervulling van de voorwaarde onverenigbaar is met de wetten van de logica of van de
wetenschap. Men herinnere zich in dit verband de voorwaarde zich sneller te bewegen
dan het licht.
Eerder werd ook betoogd dat verbintenissen onder een onmogelijke of noodzakelijke
voorwaarde helemaal niet binden of actueel en onvoorwaardelijk binden. Verbintenissen
onder een (fysiek) onmogelijke of noodzakelijke voorwaarde vallen buiten
het toepassingsgebied van de artikelen 900 en 1172 B.W. (*2), ongeacht of het om
een verbintenis onder bezwarende titel of om een verbintenis om niet gaat. De niettoepasselijkheid
van de artikelen 900 en 1172 B.W. op de fysiek onmogelijke (of
noodzakelijke) voorwaarde is immers gebaseerd op een analyse van het begrip ‘voorwaarde’.
(*3)
105 Het ongeoorloofde karakter van de beschikking moet worden beoordeeld op het
ogenblik dat ze, afgezien van de bedongen voorwaarde, haar gevolgen zou afwerpen.
Bij een rechtshandeling onder bezwarende titel zal dit het ogenblik zijn waarop ze
volmaakt is en al haar constitutieve elementen verenigd zijn. Bij een schenking komt
de dag van de aanvaarding in aanmerking en bij een testament de dag van het overlijden
van de testator. (*4) Als een aanvankelijk ongeoorloofde voorwaarde achteraf
geoorloofd wordt (ten gevolge van een wetswijziging b.v.), kan de ongeoorloofde
voorwaarde die met toepassing van artikel 900 B.W. nietig was, haar rechtsgeldigheid
later niet herwinnen.
In het omgekeerde geval waarin een aanvankelijk geoorloofde voorwaarde ongeoorloofd
wordt, lijkt de tegengestelde oplossing te moeten worden aangenomen. Aan
(*1) Voor meer details, zie M. COENE, ‘Grondrechten en testeervrijheid’, in K. RIMANQUE (ed.), De toepasselijkheid
van de grondrechten in private rechtsverhoudingen, Antwerpen, 1982, 325, nrs. 18-20 en 330, nr. 25.
(*2) G. MARTY en P. RAYNAUD, Droit civil. Les successions et les libéralités, Parijs, 1983, 366, nr. 478; H. DE PAGE,
o.c., VIII, nr. 325. Anders zou men overigens tot het onlogisch resultaat komen dat een gift, vergezeld van een onmogelijke
voorwaarde, steeds onvoorwaardelijk is, ongeacht het opschortend of ontbindend karakter van de voorwaarde, terwijl
een overeenkomst onder bezwarende titel, afhankelijk van een opschortende onmogelijke voorwaarde, nooit zou binden.
(*3) Volgens sommige auteurs doet het inlassen van dergelijke voorwaarden eerder de vraag rijzen of de beschikker wel
bij zinnen was, toen hij zijn gift van een zodanige voorwaarde afhankelijk maakte. Men zou veeleer de hele beschikking
met toepassing van art. 901 B.W. wegens ongezondheid van geest moeten vernietigen (A. KLUYSKENS, Beginselen van
Burgerlijk Recht, III, De schenkingen en testamenten, 4e uitg., Antwerpen-Brussel-Gent-Leuven, 1955, 34, nr. 9ter). Over
onmogelijke voorwaarden bij giften schrijft F. LAURENT (Principes de droit civil, XI, 577, nr. 436), zeer boos: ‘C’est
discréditer notre science que de faire croire qu’elle s’occupe de telles folies’.
(*4) Vgl. J. SACE, in Rép. Not., III, b. VIII, Les testaments, deel 3, Les Testaments (fond), Brussel, 1990, 198, nr. 202.
Bijzondere overeenkomsten
OBO – Afl. 65 (4 oktober 2005)