Hoofdstuk 3. MODALITEITEN VAN VERBINTENISSEN

VERBINTENISSENRECHT VOORWAARDE – 87
128 In een arrest van 16 november 1989 (*1) oordeelde het Hof van Cassatie echter,
met betrekking tot een schenking van ouders aan hun zoon en diens echtgenote,
‘dat de feitenrechter, wanneer de doorslaggevende beweegreden van een schenking
door een voorval buiten de wil van de schenker vervalt of verdwijnt, kan vaststellen
dat die schenking vervallen is, als ze, volgens de uitleg van de wil van de beschikker,
onlosmakelijk verbonden is met de omstandigheden die eraan ten grondslag liggen en
die haar enige reden van bestaan uitmaken’. In casu was de feitenrechter van oordeel
dat de schenking, in de optiek van de schenker, onlosmakelijk verbonden was met de
omstandigheid dat de begiftigden nog gehuwd zouden zijn op het ogenblik van het
overlijden van de schenker. Daar deze verwachting niet werd ingelost, kon de feitenrechter
de schenking vervallen verklaren. De opvatting van de lagere rechter dat een
schenking enkel kan vervallen krachtens een uitdrukkelijk beding in de akte of een
wettelijke bepaling, werd als te restrictief afgewezen.
Ofschoon het Hof van Cassatie het heeft over het verval van de schenking of van
het legaat wegens de verdwijning van haar oorzaak, meent een aantal auteurs (*2) dat
er, in gevallen als dit, van een specifieke beëindigingswijze van de rechtshandeling
geen sprake is: de gift zou gewoon worden ontbonden omdat ze werd toegestaan onder
een stilzwijgende ontbindende voorwaarde, nl. het ophouden van een bepaalde
feitelijke toestand, zoals b.v. het huwelijk van de begiftigde.
Deze laatste analyse is echter niet erg overtuigend. In tegenstelling tot de oorzaak,
is de voorwaarde geen intrinsiek geldigheidsvereiste voor een rechtshandeling. Het
Hof van Cassatie lijkt eerder te wijzen op de Geschäftsgrundlage van de rechtshandeling,
bij verdwijning waarvan deze haar reden van bestaan verliest (*3): na verloop
van tijd kunnen de omstandigheden zodanig veranderd zijn dat het niet meer redelijk
is een van de partijen nog aan haar destijds aangegane verbintenis te houden. Deze
feitelijke grondslag van de rechtshandeling waarvan het blijven voortduren door beide
partijen wordt ondersteld en die haar een reden van bestaan verleent, schijnt me dan
ook veel verwanter te zijn met de – subjectieve – oorzaak, in de zin van artikel 1131
B.W., die dus blijkbaar ook een rol te spelen heeft na de geldige totstandkoming van
de rechtshandeling, als vereiste voor haar voortbestaan.
Allicht zou men de eerder (zie supra, nr. 127) vermelde impliciete ontbindende
voorwaarde van de ontbinding van het huwelijk door echtscheiding beter vanuit dit
perspectief benaderen: de oorzaak van dergelijke giften is verdwenen.
(*1) Arr. Cass. 1989-90, 371, R.W. 1989-90, 1251, R.C.J.B. 1993, 73, met noot S. NUDELHOLE, bijgetreden, wat een
testament betreft, door Cass. 21 januari 2000, Rec. Cass. 2001, 101, met noot M. VAN QUICKENBORNE, ‘Het verval
van een rechtshandeling wegens de verdwijning van haar oorzaak’; zie ook I. VERVOORT, ‘Oorzaak/Verval/voorwaarde’,
in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Schenking (Handboek Estate Planning 2), Brussel, 2005, 34-35, nrs.
62-63.
(*2) T. DE LOOR, ‘Het verval als wijze van beëindiging van een rechtshandeling ten gevolge van het wegvallen van
voorwerp of oorzaak’, R.W. 1995-96, 761-766, nr. 46; P. DELNOY, ‘Het verval van de rechtshandelingen door het verdwijnen
van hun oorzaak. Tweede bedrijf’, Not.Fisc.M.2000, 185, nr. 23.
(*3) Vgl. Cass. 21 september 1989, Arr. Cass. 1989-90, 92; P. A. FORIERS, La caducité des obligations contractuelles
par disparition d’un élément essentiel à leur formation, Brussel, 1998, 105-111.
Bijzondere overeenkomsten
OBO – Afl. 65 (4 oktober 2005)