Hoofdstuk 3. MODALITEITEN VAN VERBINTENISSEN

VERBINTENISSENRECHT VOORWAARDE – 77
111 Op artikel 900 B.W. bestaan overigens een aantal uitzonderingen. (*1) Zo is het
niet van toepassing, als de ongeoorloofde voorwaarde een potestatief karakter heeft.
Men herinnere zich dat de schenking – niet het legaat – dan zelf nietig is (art. 944
B.W.).
Krachtens artikel 896 B.W. is iedere beschikking waarbij de begiftigde, de ingestelde
erfgenaam of de legataris ermee wordt belast het geschonkene te bewaren en
aan een derde over te dragen, nietig, zelfs ten opzichte van de begiftigde, de benoemde
erfgenaam of de legataris (verboden erfstelling over de hand).
Als aan de gift evenwel een last verbonden is die zo omvangrijk is dat ze (ongeveer)
gelijkwaardig is met het voorwerp van de gift, heeft men in werkelijkheid te
maken met een handeling onder bezwarende titel, waarop de regeling van artikel 1172
B.W. van toepassing is.
112 De belangrijkste uitzondering op artikel 900 B.W., waardoor de draagwijdte ervan
grotendeels wordt uitgehold, wordt gevormd door de theorie van het doorslaggevend
motief.
Als vaststaat dat de ongeoorloofde voorwaarde het determinerende motief was voor
de gift, derwijze dat de beschikker niet zou hebben geschonken zonder de voorwaarde,
dan wordt de vervulling van deze voorwaarde opgevat als de doorslaggevende beweegreden
van de gift. Die doorslaggevende beweegreden vormt dan niet zozeer een
voorwaarde van de gift, maar wel haar oorzaak. In de optiek van de beschikker is de
voorwaarde onlosmakelijk verbonden met de gift; ze maakt haar essentieel doel en
haar eigenlijk motief uit; de beweerde voorwaarde wordt dan als voorwaarde
geherkwalificeerd en ze verkrijgt het statuut van een ‘oorzaak’, in de zin van determinerend
motief. (*2)
Wanneer men te maken heeft met een ongeoorloofde oorzaak, gaan de artikelen
1131 en 1133 B.W. – of als men elke verwijzing naar het controversieel oorzaakbegrip
wil vermijden, artikel 6 B.W. (*3) – voor op artikel 900 B.W.. Bedoelde artikelen
hebben immers een algemene draagwijdte en zijn op elke rechtshandeling van toepas-
(*1) Vgl. H. DE PAGE, o.c., VIII, nrs. 327-331.
(*2) Zie daarover het artikel van P. VAN OMMESLAGHE, ‘Observations sur la théorie de la cause dans la jurisprudence
et dans la doctrine moderne’, R.C.J.B. 1970, 328-367.
(*3) Cass. 31 oktober 1952, Arr. Cass. 1953, 107, Pas. 1953, I, 107, met concl. Proc. Gen. HAYOIT DE TERMICOURT,
R.C.J.B. 1953, 5 e.v., met noot J. DABIN, ‘De l’effet d’une clause d’inaliénabilité indéfinie jointe à une libéralité: condition
illicite ou but illicite?’. Men merke op dat deze rechtsleer dateert van vóór het baanbrekend artikel van P. VAN
OMMESLAGHE, o.c., wiens opvatting blijkbaar door het Hof van Cassatie werd overgenomen in Cass. 16 november
1989, Arr. Cass. 1989-90, 371, R.C.J.B. 1993, 73 met noot S. NUDELHOLE.
Bijzondere overeenkomsten
OBO – Afl. 65 (4 oktober 2005)