Hoofdstuk 3. MODALITEITEN VAN VERBINTENISSEN

VOORWAARDE – 116
VERBINTENISSENRECHT
3. Epiloog: bestaat het voorwaardelijk recht (resp. verbintenis) tijdens de
wachttijd?
169 In het reeds vermelde arrest van 9 februari 1933 (*1) overwoog het Hof van
Cassatie ‘que la condition suspensive est un événement futur de réalisation incertaine
qui suspend la naissance de l’obligation; qu’il s’ensuit qu’aussi longtemps que la condition
est pendante, le contrat n’existe pas et ne peut produire aucun effet’.
170 Men kan zich hierbij echter allereerst de vraag stellen naar de betekenis van
een uitdrukking als ‘een verbintenis bestaat’ en ‘een overeenkomst bestaat’. Een verbintenis
bestaat alleszins niet in dezelfde zin als waarin gezegd wordt dat God (al dan
niet) bestaat of dat kabouters, spoken of het monster van Loch Ness bestaan. Een verbintenis
lijkt me te bestaan als ze rechtsgevolgen afwerpt (*2) of meebrengt: een verbintenis
zonder rechtsgevolgen is juridisch immers onbestaande. Een overeenkomst
kan echter bestaan in een historisch feit: op 1 mei 2005 zijn A en B het eens geworden
over de verkoop van A’s kasteel aan B tegen de prijs van 1 miljoen euro. Men
kan echter ook zeggen dat een overeenkomst bestaat in de mate waarin de eruit voortvloeiende
rechten en plichten bestaan.
171 Bij de lectuur van het cassatiearrest van 9 februari 1933 valt op dat dit arrest
ten onrechte het bestaan van de overeenkomst verwart met het bestaan van de verbintenis.
De voorwaarde schort immers, zo wordt gezegd, het bestaan van de verbintenis
op, en daaruit wordt afgeleid dat de overeenkomst, tijdens de wachttijd, niet bestaat
en geen enkel rechtsgevolg kan hebben. Het hoeft niet veel betoog dat men hier
met een duidelijk non sequitur te maken heeft of minstens met een erg verwarrend
taalgebruik.
Indien de overeenkomst als historisch feit wordt beschouwd, bestaat ze duidelijk
onvoorwaardelijk, ongeacht de vraag of de eruit voortvloeiende rechten en verbintenissen
een voorwaardelijk karakter hebben (en zelfs als alle eruit voortvloeiende verbintenissen
voorwaardelijk zijn). Daarom betoogt DE PAGE (*3) terecht: ‘Dans ce
qu’on appelle le ‘contrat conditionnel’, ce n’est pas le contrat qui est affecté dans sa
naissance, dans son existence. Le contract existe dès l’instant où il est conclu. Ce n’est
que son exécution (obligations qui en naissent) qui subit l’influence de la condition,
qui ne pourra être poursuivie que si la condition (que nous supposons suspensive) se
réalise. Le contrat lui-même existe, répétons-le. [...] On voit par ce qui précède combien
il est erroné de dire, comme l’a pourtant fait la cour de cassation, que le contrat
(*1) Cass. 9 februari 1933, Pas. 1933, I, 203, met concl. Proc. Gen. P. LECLERCQ, zie vooral de blz. 108-109 en 124.
(*2) Volgens het Groot Woordenboek der Nederlandse Taal (Van Dale) betekent ‘bestaan’ o.m. ‘in wezen zijn’: God bestaat.
En de uitdrukking ‘deze wet bestaat nog’ betekent ‘is nog van kracht’.
(*3) H. DE PAGE, o.c., I, 226, nr. 153bis; vgl. reeds F. LAURENT, o.c., XVII, 122, nrs. 102-103; zie ook J.D.A. DEN
TONKELAAR (Opschortende en ontbindende voorwaarden volgens BW en NBW, inStudiepockets Privaatrecht, nr. 31,
Zwolle, 1983, 11): ‘Naar mijn overtuiging kan een rechtshandeling zelf niet voorwaardelijk zijn’.
OBO – Afl. 65 (4 oktober 2005) Kluwer uitgevers