Hoofdstuk 3. MODALITEITEN VAN VERBINTENISSEN

VOORWAARDE – 64
VERBINTENISSENRECHT
Wanneer de schuldenaar derhalve, dankzij de potestativiteit van de voorwaarde, aan
zijn verbintenis poogt te ontsnappen, verliest hij meteen het voordeel van de prestatie
van zijn wederpartij. Het niet-nakomen van zijn eigen verbintenis heeft (bijna) steeds
het uitblijven van de wederprestatie tot gevolg, en is, juist daarom, niet vrijblijvend,
en betekent steeds een ‘offer’. Elke wederkerige overeenkomst bevat dus uit zichzelf,
structureel, een rem tegen de loutere potestativiteit. (*1) Dit pleit andermaal voor een
interpretatie van de potestatieve voorwaarde in een zin waarin de schuldenaar zich
toch enigszins heeft willen verbinden. (Wel moet worden erkend dat deze redenering
niet opgaat voor bijkomende en accessoire verbintenissen, die vaak, naast de hoofdverbintenissen,
uit de rechtshandelingen voortvloeien, zonder daarin expliciet te worden
vermeld).
In dit verband zij eraan herinnerd dat inzake wederkerige overeenkomsten de nietigheid
van de verbintenis onder louter potestatieve voorwaarde meestal, zo niet altijd
(zie supra, nrs. 68 en 95) wordt ingeroepen door de schuldeiser van deze beweerde
potestatieve verbintenis, die zelf schuldenaar is van de correlatieve niet-potestatieve
verbintenis, maar die deze laatste verbintenis niet heeft uitgevoerd of niet zinnens is
ze uit te voeren. (*2) De niet-nakoming van een verbintenis, oorzaak van een daarmee
synallagmatisch verbonden verbintenis van de wederpartij die nietig is wegens
haar afhankelijkheid van een louter potestatieve voorwaarde, maakt immers geen
contractuele fout uit, en verplicht de schuldenaar van de niet-potestatieve verbintenis
niet tot schadeloosstelling. (*3)
93 Vandaar enige voorbeelden uit de rechtspraak die kunnen worden geïnterpreteerd
vanuit de invalshoek van de realiteit van het door de schuldenaar te brengen offer of
te lijden nadeel bij het al dan niet in vervulling doen gaan van de voorwaarde (al
wordt niet beweerd dat de rechters zich expliciet op deze idee beroepen).
Wanneer een uitgever met een auteur overeenkomt hem een bepaald percentage op
de verkoopprijs van zijn boek te betalen, zodra een vooraf bepaald aantal exemplaren
is verkocht, is de auteur niet afhankelijk van de willekeur van zijn uitgever. Deze
laatste heeft er immers alle belang bij een zo groot mogelijke oplage te bereiken. (*4)
Een analoge redenering kan worden gehouden, wanneer de eigenaar van een steengroeve
een concessie verleent om de groeve uit te baten voor een periode van vijftien
jaar. De concessionaris mag de exploitatie starten wanneer hij wil. Maar, zodra hij is
gestart, is hij een vergoeding aan de concessiegever verschuldigd, berekend per m`
bovengehaalde steen, alsmede een bedrag van..., als voorschot op zijn ontvangsten, te
(*1) Vgl. Y. LOUSSOUARN (opm. in Rev. trim. dr. civ., 1971, 632, nr. 9): ‘Il est traditionnellement admis en doctrine que
la nullité des conditions potestatives ne joue que pour les obligations isolées. Elle ne s’applique pas dans le cadre des
contrats synallagmatiques, car les dangers que présente une telle clause se trouvent alors tempérés par le mécanisme de la
réciprocité.’
(*2) Zie o.m. Rb. Brussel 16 april 1956, J.T. 1956, 390; Cass. 9 januari 1959, Pas. 1959, I, 462; Cass. 16 december 1960,
Arr. Cass. 1961, 375; Rb. Luik 1 december 1965, J.L. 1965-66, 262; Brussel 14 februari 1972, J.T. 1972, 574.
(*3) Cass. 27 mei 1991, Soc. Kron. 1992, 28.
(*4) Parijs 6 december 1969, J.C.P. 1971, II, 16796, met noot J. GHESTIN.
OBO – Afl. 65 (4 oktober 2005) Kluwer uitgevers