Kjent og ukjent i djevelsk ikonografi - Logg inn på Min Side

nokon å gløypa". Her er Djevelen etablert som ei løve, som sluker og fortærer. Schmidt
påpeiker at draken i litteraturen utkonkurrerte løva som metafor på ”fortæraren”, og ofte vart
sitert som vesenet som truga med å oppsluke den fordømte sjela 552 . Draken kjenner vi også frå
mellomalderen som kampmotstandaren til tapre riddarar. St. Georg drakedreparen redda ei
prinsesse frå å bli slukt av ein drake. Drakens motstanderrolle er etablert, og dermed
konnotasjonane til Satan, ved at det hebraiske ordet ”Satan” tyder ”motstandaren”. Draken har
såleis ein integrert plass i førestillinga om Satan. I dei aktuelle kunstverka er dei ein del av
satanframstillingane ved at dei fungerar som sete/ trone for Satan, kjem ut av øyro hans, og
sluker eller bit syndarar på same måte som, eller i staden for Satan.
Leviatan og Helvetesmunnen
Både i skriftene og i visuelle framstillingar har draken nær tilknytning til sjømonstret
Leviatan. I Det gamle testamente finst skildringar av havmonstret Leviatan; "den lettfarande
drage" og "den buktande drage", som Gud (Jahve) seriar over i skapingsforteljinga 553 . I Det
gamle testamente vert Leviatan saman med draken og slangen såleis teikna som opphav til
vondskapen i verda. Schmidt viser at monstret Leviatan var eit viktig ledd i utviklinga av
biletet av Helvetesmunnen. I tidleg kristen kunst vart han framstilt som eit drake-liknande
vesen, dels krypdyr, dels krokodille, dels fisk, og somme tider dels løve 554 . Dette opphavet
kan vere med på å forklare hybridane og krypdyra i Baptisteriet, men også dei opne gapa i
Pisa og San Gimignano (fig. 30 og fig. 43). Desse er ikkje krypdyr- eller slangeliknande
vesen, men krokodilleliknande gap utan kropp, som det står flammar ut av og som fortærar
syndarar. Vi har sett at både slangen, løva, draken og Leviatan vart identifisert med Satan.
Særleg kjennast draken og løva ved at dei sluker og fortærar, og det synast som om denne
eigenskapen er den som vert samla i førestillinga av Leviatan.
Leviatan: Helvetesmunnen som levande vesen
Mellom anna gjennom dei tre ansikta (og dermed munnane) har vi tidlegare sett at fortærarrolla
til Satan er ein av dei viktigaste eigenskapane hans som skremmande beist, og at dette er
ein eigenskap som også andre beist i Helvete har. Vi skal no sjå på fenomenet
Helvetesmunnen som heilt har utgangspunkt i ei slik rolle: det gjennomgåande elementet hjå
Helvetesmunnen er at det sluker og svelger syndarar, uavhengig av om den er eit levande
vesen eller ein geografisk stad. Dette har samanheng med den nære tilknytninga til
552 Gary D. Schmidt, The iconography of the mouth of Hell, London, 1995, s. 41
553 Sal. 74:14. Sjå også Jes. 27:1; Esek. 29:3; 32:2; Job 3:8; 40:20-28
554 Gary D. Schmidt, The iconography of the mouth of Hell, London, 1995, s. 47
124