Kjent og ukjent i djevelsk ikonografi - Logg inn på Min Side

6 Avslutning: Tankar omkring tid og æve
Tematisk reflekterar helvetesframstillingane både politiske og religiøse haldningar som var
fiendtleg innstilt til dei nye aristoteliske verdssyna satt fram av St. Thomas Aquinas, men
enno tidlegare av Averroes, som vi har sett framstilt mellom anna i San Gimignano (fig. 44).
Averroes argumenterte, på line med Aristoteles, for at verda og tida var uendeleg, og at det
korkje fanst genesis eller noka apokalyptisk ende på verda 736 . Slike tankar møtte sjølvsagt
motstand i kyrkjelege kretsar, og Averroes vart av mange oppfatta som kjettarsk. Men
samtidig som aristotelisk-inspirera idear møtte motstand i denne kulturelle røynda, fekk dei
stor innverknad på juridisk og politisk teori. Skolastikken hanskast med desse ideane ved å
modifisere Augustins til no rådande tankar om ei tid delt inn i sju tidsaldrar, der tida etter
Kristus var den siste 737 . Saman med den fransiskanske (og joakimittiske) konsepsjonen av tid
verka dei aristoteliske (og averroiske) oppfatningane inn på alle delar av den kulturelle
røynda, og var med på å konstituere muligheitene for den humanistiske konsepsjonen av tid
og historie. Denne nye tidsoppfatninga, som etterkvart kom til å overta for den augustinske,
innebar eit nytt historisk medvit, og kulminerte i renessansen med oppfatninga av antikken
som ei tapt tid som burde gjenopplivast og brukast. På 1300-talet var dette enno ikkje tilfelle.
Klassisk tanke og kunst kunne ikkje gjenopplivast, fordi det ikkje vart oppfatta som tapt. Det
var eit levande vokabular som fritt kunne brukast, tilpassast og omformast. Den nye
oppfatninga av tid som var nært knytt til den veksande borgarskapet og handelsklassa fekk i
den visuelle kunsten på 1300-talet størst verknad på det narrative aspektet i verka, samt ei
auka individualisering. Allereie i Baptisteriet i Firenze ser vi augeblikksscener i Helvete. I
høve til Helvete i Torcello (fig. 4) som framstiller fortid, notid og framtid; kort sagt æva,
under eitt, verkar Helvete i Baptisteriet i Firenze som eit ”snap-shot”: ein liten del av noko
evig (fig. 7). Dette aspektet ser vi i aukande grad i Padova, Pisa, Strozzikapellet og Sta.
Croce. Vekta på enkeltscener som her er vist i Helvete (ikkje i Paradis eller blant dei utvalte),
finn vi ikkje i tidlegare helvetesframstillingar. Fokuseringa på enkeltscener er også med på å
skape ei auka individualisering av figurane og hendingane. Figurane symboliserar ikkje eit
fenomen, eit omgrep eller ei læresetning, dei førestiller personar som vert straffa fordi dei
736 H. B. J. Maginnis, “Renaissance Roots: Time, History and Painting”, Gazette des Beaux-Arts, 114, 1989, s. 232; og F. L.
Cross (red.), The Oxford Dictionary of the Christian Church, London, 1974, s. 115-116
737 Frederick B. Artz, The Mind of the Middle Ages: An Historical Survey A.D. 200-1500, Chicago – London, 1980 (3. rev.
utg.), s. 83-84; og Maginnis, 1989, s. 232
167