Kjent og ukjent i djevelsk ikonografi - Logg inn på Min Side

Djevelen 639 . Både Pan, satyren og Dionysos har såleis mange både attributt og konnotasjonar
til felles med geita, og i mellomalderen vart dei alle identifiserte med djevelen.
Bloomfield meiner det ikkje er noka tvil om at horna og halen til djevelen stammar mellom
anna frå den klassiske satyren 640 . Han kritiserar R. Lowe Thomson som meiner at den
mellomalderske djevelen kan tilbakeførast til overlevinga av ein gamal gud i vesten med horn.
Bloomfield argumenterar med at både persiske, semittiske, kristne og koptiske djevlar frå
tidlege hundreår har horn og halar, og alle har eit felles referansepunkt, nemleg den klassiske
satyren, og demonisering og synd-assosiering av dyr 641 . Geita som symbol på fruktbarheit
gjekk i kristendommen over til å symbolisere vellyst, lettsinn og styrløyse, altså manglande
måtehald. Måtehald kjenner vi som ein av mellomalderens viktigaste dygder, og har
motsetnad i fleire lastar, særleg fråtseri og vellyst. Såleis symboliserar geita det lastefulle ved
mennesket, dei ukjente, irrasjonelle kreftene i mennesket som ein forsøkte å kontrollere.
Villmannen (homo selvaticus)
Villmannen er eit vesen av reint mytisk karakter med opphav i mellomalderens dikting og
visuelle kunst. Der finst enkelte beist, halvgudar og mennesketypar frå eldre tider som kan
seiast å føregripe han i tid, f. eks. figuren Enkidu i eposet Gilgamesh, og satyrar og faunar 642 .
Men førestillinga om villmannen slik han kan ha hatt innverknad på djevel- og
satanframstillingar høyrer mellomalderen til, og særleg det 14. hundreåret 643 . Villmannen var
personifiseringa av det siviliserte menneskets abstrakte antitese til sivilisasjonen. Han hadde
både pedagogiske og moralske funksjonar. Han var kjent for å kidnappe barn og unge
jomfruer, og tente som skremselspropaganda i oppdragingssamanheng 644 . Han representerte
motstykket til eit moralsk og medvitent liv, då han var så vill at han ikkje kunne kjenne til
Guds ord 645 . Kaos, galskap og gudløyse var av dei viktigaste fobiane i det mellomalderske
samfunnet. Desse var sublimert i villmannens eigenskapar, og slik var han tilpassa det
samfunnet han tilhøyrde ved å inkarnere eit motstykke til det 646 . Villmannen var i ei
mellomstilling mellom dyreverda og menneskeverda, og representerar såleis eit vrengebilete
på det som er kjent; dei lågareståande eigenskapane hjå mennesket sjølv. Kroppen til
639 R. Hughes, Heaven and Hell in Western Art, London, 1968, s. 242
640 M. W. Bloomfield, The seven deadly sins, Michigan, 1952, s. 28
641 M. W. Bloomfield, The seven deadly sins, Michigan, 1952, s. 28
642 Richard Bernheimer, Wild Men in the Middle Ages, Cambridge, 1952, s. 3; Timothy Husband, The Wild Man: Medieval
Myth and Symbolism, New York, 1980, s. 10-11
643 Bernheimer, 1952, s. 22
644 Bernheimer, 1952, s. 125-126
645 Bernheimer, 1952, s. 12
646 Husband, 1980, s. 5
143