Kjent og ukjent i djevelsk ikonografi - Logg inn på Min Side

More documents

Recommendations

Info

villmannen var dekt av hår, som regel svart, men var elles likt mennesket. Det same gjeld ansiktet, som var menneskeleg, men noko fordreia. Han såg altså nesten ut som eit menneske men oppførte seg som eit dyr. Han mangla evna til artikulasjon og til klar tanke, og var grunnleggjande irrasjonell 647 . Ein av villmannens eigenskapar var at han fritt let seg gi over til sanselege gleder, særleg til lastane vellyst og fråsseri. Han var sky men aggressiv, og nærmast uslåeleg som kampmotstandar. Medan geita symboliserar last og synd, kan Villmannen sjåast som den menneskelege inkarnasjonen av desse eigenskapane 648 . Der er eit visst slektskap mellom det djevelske og Villmannen, og ein av lastane han står for er ustyrleg vellyst. Men Bernheimer poengterar at i dei legendene der han bortfører jomfruer, heller framstår som ein kidnappar enn som vellysting: han bortfører kvinna for at ho skal bli kona hans, ikkje nødvendigvis for å voldta henne, og dei erotiske konnotasjonane er svake i desse tilfella. Såleis blir kvinnas eventyr ei reise i etterverda, i tråd med både folkelege og teologiske legender. Villmannen får slik konnotasjonar til ein dødens demon 649 . Likevel synast det ikkje som ein kan påstå noka direkte ikonografisk slektskap mellom dei djevelske figurane og villmannen. Villmannen kan oppfattast som ein representant for dei ”lågaste” instinkta hjå menneske, som inneber vald mot Gud på grunn av mishald av gudgjevne eigenskapar som fornufta. Djevlane og Villmannen kan oppfattast som to figurar som representerar det same, og har tilsvarande meiningsinnhald. Dei er begge arketypar på synd, fråtseri og villskap, kort sagt dei lastene som i samanblandinga av religiøse og verdslege omsyn var dei mest skadelege og skremmande, men velkjende, i eit samfunn på eit stadium i ein sivilisasjonsprosess der klarhet, orden og måtehald var overordna behov. ”Sin lacks order insofar as it is a turning away from God, for this is what gives it the character of evil, in keeping with Augustine’s statement that evil is the lack of proportion, species and order.” 650 Bernheimer vil ikkje bruke ein teologisk forklaringsmodell for å forklare Villmannens eksistens og status, men heller ein psykologisk og sosial tilnærmingsmåte. Då Villmannen ikkje kan ha kunnskap om Gud vert han til eit dyrisk vesen eller ein gal mann. Galskap og villskap var termar som nesten kunne brukast om einannan i mellomalderen. På grunn av S. Augustins rådande oppfatning at kjennskap til Gud er den første føresetnaden for tankeverksemd i det heile, vert Villmannen såleis til eit vesen som var avsindig eller som 647 Bernheimer, 1952, s. 12-20 648 Husband, 1980, s. 1-5 649 Bernheimer, 1952, s. 125-126 650 St. Thomas Aquinas, Summa Theologica, 1a2æ. 84, 3 (vol. XXVI, s. 68 og 71) 144
mangla eit sinn (”out of his mind, or without a mind”) 651 . Han var heller ikkje kjettarsk: han dyrka ikkje andre gudar fordi han ikkje bad i det heile tatt. Bernheimer tolkar eksistensen av Villmannen som eit menneskets ”alter ego”, og fungerte som svar på eit inntrengande psykologisk behov (urge): ”We may define this urge as the need to give external expression and symbolically valid form to the impulses of reckless, physical self-assertion which are hidden in all of us, but are normally kept under control” 652 . Apen Det er ikkje berre geita som har utstyrt Satan og djevlane med dyriske eigenskapar. St. Hieronymus bruka i omsetting av bibelen frå hebraisk til latin ordet pilosi - ”hairy ones” for å skildre demonane som leid under Guds sinne ved å gå omkring i ruinane av Palestina: "og raggetroll hoppa ikring" 653 . Hieronymus forklarar i sine kommentarar til Esaias at ”medan det hebraiske ordet berre konnoterte demonar, refererar pilosi til eit mangfald av hårete skogsdemonar som er kollektivt umoralske”. 654 Det ser her ut til at det hårete ved villmannen og andre beist, mytiske eller verkelege, kan ha hatt innverknad på den romanske framstillingsmåten av smådjevlar, eller demonar. Som vi har sett er dette eit kjenneteikn hjå djevlar, men forsvinn ut av kunsten i løpet av vår periode. Men Giottos djevlar i Arenakapellet har denne utsjånaden. Det kan godt vere at utgangspunktet for ein slik djevel heller er den verkelege apen enn den mytiske villmannen, men samtidig kan også villmannen ha hatt apen som utgangspunkt. På grunn av likskapen med menneske har apen symbolisert mange ulike eigenskapar hjå mennesket, både positive og negative. Dei ”lågare” instinkta som lyst og villskap er somme av dei 655 . Villmannen på si side, og djevel – og satanframstillingar på si side, er menneskelike, men med dyriske trekk. Desse dyriske trekka, indre og ytre, er representerte ved ytre, fysiske trekk frå somme dyr, mellom andre geita og apen. Det som gjer ”beista” både meir skremmande og farlege enn sjølve dyra dei vert framstilt gjennom, er mellom anna at dei ikkje berre representerar ein ytre fare for mennesket, men også internt representerar dei lågare instinkta ved enkeltmennesket. I Physiologus som oppstod mellom det 2. og 5. hundreåret e. Kr. og var den viktigaste læreboka i zoologi i mellomalderen, vart det slått fast at apen representerte djevelen 656 . I ei latinsk bestiarius frå det 12. hundreåret, med hovudkjelde i Physiologus, slås det fast at ”a monkey has no tail (cauda). The Devil 651 Bernheimer, 1952, s. 12 652 Bernheimer, 1952, s. 3 653 Jesaia, 13:21 654 Husband, 1980. s. 11 655 Rowland, 1974, s. 8-14 656 H. W. Janson, Apes and ape lore in the middle ages and the renaissance, London, 1952, s. 16 145
Page 1 and 2:
Kjent og ukjent i djevelsk ikonogra
Page 3 and 4:
*
Page 5 and 6:
3.9 Helvete i San Gimignano, Taddeo
Page 7 and 8:
som eg også ser som utslag av det
Page 9 and 10:
Avgrensinga av stad har fleire års
Page 11 and 12:
og Frankrike frå 1100-talet til 14
Page 13 and 14:
synder 15 . Men med omsyn til synde
Page 16 and 17:
Del I Presentasjon av verk og kjeld
Page 18 and 19:
Ved sidan av er det framstilt hovud
Page 20 and 21:
vidareutvikla i trecentokunsten. F
Page 22 and 23:
Det vart antyda ein visuell allegor
Page 24 and 25:
skulle feste førestillingar om Gud
Page 26 and 27:
opphøgde nakenheten ein kan finne
Page 28 and 29:
Bøddelen og galgen: visuelle aspek
Page 30 and 31:
hovudsakleg ein freistar, og opptre
Page 32 and 33:
Fælsleg er det vi då har i vente:
Page 34 and 35:
ein ikkje har full kontroll over kv
Page 36 and 37:
Teologien og skolastikken Dei 7 hov
Page 38 and 39:
for didaktiske preikar, som gjorde
Page 40 and 41:
eller i St. Patricks Purgatorium, m
Page 42 and 43:
presis måte, som gjerne kan vere g
Page 44 and 45:
symboliserar hovmodet, og ein ulv,
Page 46:
helvetespinslene enn av sæla i Par
Page 49 and 50:
Marcovaldo og krinsen hans, og base
Page 51 and 52:
På venstre side øvst i dommedagss
Page 53 and 54:
sidan av dei som står opp frå gra
Page 55 and 56:
illuminasjonane der heile Helvete e
Page 57 and 58:
heile armen til ein syndar i munnen
Page 59 and 60:
venstre i dette feltet er det engla
Page 61 and 62:
Arena” i Padova, og innviinga skj
Page 63 and 64:
i høveleg kontrast til dei ordna f
Page 65 and 66:
liknande måtar som i Baptisteriet,
Page 67 and 68:
Nede til høgre ser vi til slutt sj
Page 69 and 70:
Orvieto seg narrativt frå venstre
Page 71 and 72:
på kleda til figurane, medan Polze
Page 73 and 74:
som førte ein antipaveleg propagan
Page 75 and 76:
Lucifer er grøn, sit i flammene og
Page 77 and 78:
Ilg poengterar at Dantes tekst aldr
Page 79 and 80:
og kroppen forfra, og likevel synas
Page 81 and 82:
iletmediet på ein fundamentalt ann
Page 83 and 84:
har ein hårlaus kropp, klør i sta
Page 85 and 86:
Klo-føter har dei, fjørvom, breie
Page 87 and 88:
iletverket. Giles meiner at dette v
Page 89 and 90:
Uavhengig av om Andrea Bonaiuti ell
Page 91 and 92:
problematisere dateringsspørsmåle
Page 93 and 94: NABUCCODINA, FARAO og EROD, og kans
Page 95 and 96: utlånar. Begge desse mennene vert
Page 97 and 98: Inngangen til Helvete Heilt nedst t
Page 99 and 100: Satan og djevlane gjennomgår ei en
Page 101 and 102: 101
Page 103 and 104: inndeling av hovudsyndene i 7 454 .
Page 105 and 106: overgangen mellom dei er naturleg o
Page 107 and 108: omverda, og i den samanhengen er do
Page 109 and 110: kan ha vore inspirert av dette moti
Page 111 and 112: (3:1). “For though in the sight o
Page 113 and 114: sine synder. Ein kvantitativ varias
Page 115 and 116: trollkvinna Erichto identifisert ve
Page 117 and 118: individet. Dei er populære represe
Page 119 and 120: mytologiske vesen, og var hemnvette
Page 121 and 122: Slangen i dikta Inne i kjempemonstr
Page 123 and 124: Satanfigurene i Baptisteriet, Orvie
Page 125 and 126: satanfiguren; i ein del tidlegare h
Page 127 and 128: 3. Dei udøydelege ormane 4. Stanke
Page 129 and 130: klare eksemplet blant desse verka p
Page 131 and 132: Det groteske og seksualiteten I Bap
Page 133 and 134: apokalypse skildrast det same motiv
Page 135 and 136: Inferno, der Dante kjem i tale med
Page 137 and 138: hans!” 611 . Her er djevelen nemn
Page 139 and 140: grådige og det store, er likskapar
Page 141 and 142: heile vestens gotikk. Den same tran
Page 143: Djevelen 639 . Både Pan, satyren o
Page 147 and 148: Croce og Strozzikapellet som er ins
Page 149 and 150: iletteppe frå Skog i Sveirge, trul
Page 151 and 152: ”The great power of the cross is
Page 153 and 154: Taddeo di Bartolos Helvete svært p
Page 155 and 156: 5 Moral og synd: det dyriske og det
Page 157 and 158: likket hjå beista ser vi det menne
Page 159 and 160: antikken, er apen tidleg oppfatta s
Page 161 and 162: I Helvete i Padova er det ikkje nok
Page 163 and 164: utishness, exceeding human vice and
Page 165 and 166: epresentert både hjå Satan, djevl
Page 167 and 168: 6 Avslutning: Tankar omkring tid og
Page 169 and 170: Litteraturliste Andreescu, Irina,
Page 171 and 172: Friedman, John Block, ”Antichrist
Page 173 and 174: Pettazzoni, R., ”The pagan origin
Page 175 and 176: Illustrasjonsliste fig. 1. Dommedag
Page 177 and 178: fig. 41. Andrea Bonaiuti da Firenze
Page 179 and 180: Illustrasjonar fig. 2. Dommedag i S
Page 181 and 182: fig. 8. Coppo di Marcovaldo, Dommed
Page 183 and 184: fig. 15. Giovanni Pisano, Preikesto
Page 185 and 186: fig. 19. Giotto di Bondone, Arenaka
Page 187 and 188: fig. 25. Bounamico Buffalmacco, Cam
Page 189 and 190: fig. 32. Andrea di Cione / Orcagna,
Page 191 and 192: fig. 35. Nardo di Cione, Strozzikap
Page 193 and 194: fig. 43. Taddeo di Bartolo, Collegi
Page 195 and 196:
fig. 51. Taddeo di Bartolo, Collegi
show all

Kjent og ukjent i djevelsk ikonografi - Logg inn på Min Side

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?