Kjent og ukjent i djevelsk ikonografi - Logg inn på Min Side

villmannen var dekt av hår, som regel svart, men var elles likt mennesket. Det same gjeld
ansiktet, som var menneskeleg, men noko fordreia. Han såg altså nesten ut som eit menneske
men oppførte seg som eit dyr. Han mangla evna til artikulasjon og til klar tanke, og var
grunnleggjande irrasjonell 647 . Ein av villmannens eigenskapar var at han fritt let seg gi over til
sanselege gleder, særleg til lastane vellyst og fråsseri. Han var sky men aggressiv, og nærmast
uslåeleg som kampmotstandar. Medan geita symboliserar last og synd, kan Villmannen sjåast
som den menneskelege inkarnasjonen av desse eigenskapane 648 .
Der er eit visst slektskap mellom det djevelske og Villmannen, og ein av lastane han står for
er ustyrleg vellyst. Men Bernheimer poengterar at i dei legendene der han bortfører jomfruer,
heller framstår som ein kidnappar enn som vellysting: han bortfører kvinna for at ho skal bli
kona hans, ikkje nødvendigvis for å voldta henne, og dei erotiske konnotasjonane er svake i
desse tilfella. Såleis blir kvinnas eventyr ei reise i etterverda, i tråd med både folkelege og
teologiske legender. Villmannen får slik konnotasjonar til ein dødens demon 649 .
Likevel synast det ikkje som ein kan påstå noka direkte ikonografisk slektskap mellom dei
djevelske figurane og villmannen. Villmannen kan oppfattast som ein representant for dei
”lågaste” instinkta hjå menneske, som inneber vald mot Gud på grunn av mishald av
gudgjevne eigenskapar som fornufta. Djevlane og Villmannen kan oppfattast som to figurar
som representerar det same, og har tilsvarande meiningsinnhald. Dei er begge arketypar på
synd, fråtseri og villskap, kort sagt dei lastene som i samanblandinga av religiøse og verdslege
omsyn var dei mest skadelege og skremmande, men velkjende, i eit samfunn på eit stadium i
ein sivilisasjonsprosess der klarhet, orden og måtehald var overordna behov. ”Sin lacks order
insofar as it is a turning away from God, for this is what gives it the character of evil, in
keeping with Augustine’s statement that evil is the lack of proportion, species and order.” 650
Bernheimer vil ikkje bruke ein teologisk forklaringsmodell for å forklare Villmannens
eksistens og status, men heller ein psykologisk og sosial tilnærmingsmåte. Då Villmannen
ikkje kan ha kunnskap om Gud vert han til eit dyrisk vesen eller ein gal mann. Galskap og
villskap var termar som nesten kunne brukast om einannan i mellomalderen. På grunn av S.
Augustins rådande oppfatning at kjennskap til Gud er den første føresetnaden for
tankeverksemd i det heile, vert Villmannen såleis til eit vesen som var avsindig eller som
647 Bernheimer, 1952, s. 12-20
648 Husband, 1980, s. 1-5
649 Bernheimer, 1952, s. 125-126
650 St. Thomas Aquinas, Summa Theologica, 1a2æ. 84, 3 (vol. XXVI, s. 68 og 71)
144