Afrika in Spiegelbeeld - Shikanda.net

grenzen gerespecteerd die de dorpelingen aan de informatiestroom
oplegden. Maar het was duidelijk dat die grenzen ook in hun
onderlinge omgang overschrijdbaar en manipuleerbaar waren, en ik
begon de daarbij behorende spelregels te leren. Dat — tegen alle
stereotiepen over sociaal onderzoek in islamitische maatschappijen
in — mijn belangrijkste informanten vrouwen waren, en dat ik alle
vrouwen van beide gehuchten tot mijn informanten mocht rekenen,
liet al zien hoe ver men hierin kon gaan.
Hoewel ik na twintig jaar het landschap van Sidi Mhemmed, de
namen van de mensen, hun gezichten, hun onderlinge sociale en
verwantschappelijke relaties nog steeds in vele details voor de geest
kan halen, heb ik sindsdien ander veldwerk in andere culturen veel
intenser beleefd, althans met veel bewuster, persoonlijker en
radicaler inzet. In Sidi Mhemmed overschreed ik nauwelijks andere
grenzen dan de existentieel minst belangrijke: met wat leek op hun
eigen woorden en gebaren kon ik mensen manipuleren voor doelen
die hun vreemd waren (de wetenschap, mijn eigen carrière), en zo
kreeg ik mijn eigen toegang tot overigens openbare informatie.
Samenzwerend met Hasnawi, en opgetogen over de
wetenschappelijke resultaten, realiseerde ik me niet hoe schraal die
opbrengst was in menselijk opzicht. Na de aanvankelijke worsteling
iets van een ingang te vinden in de Kroemierse cultuur, was ik op
zulke momenten van manipulatie al weer gevaarlijk dicht bij de
uitgang. En in de plotselinge afstand die bij die manipulatie hoorde,
zag ik opeens de materiële armoede en medische nood die mij
waren ontgaan, of die ik van geen betekenis had gevonden, zolang
ik mij nog aan hen overgeleverd had gevoeld. Als in de Hof van
Eden na de zondeval, gingen mij de ogen open en zag ik ‘mijn
informanten’ in hun ‘ware gedaante’: met rafels aan hun door de
werkverschaffing verstrekte blauwe overalls, zonder schoenen, met
lege voorraadtafels in hun hutten, hoestend, schuifelend — mensen
die alle waardigheid wel wilden afleggen zodra de mogelijkheid van
53