Zijn wij anders? Waarom Nederland geen ... - Politieacademie

flitspunt. Wetenschappelijk gezien is de bestempeling van een gebeurtenis als
flashpoint/flitspunt problematisch: of een gebeurtenis (bijvoorbeeld het overlijden
van een burger als gevolg van politiegeweld) een flashpoint/flitspunt is, hangt af
van het feit of er grootschalige ongeregeldheden op volgen. Een vergelijkbare
gebeurtenis (bijvoorbeeld het doodschieten van een migrant door een politieagent)
die niet gevolgd wordt door rellen, is dan geen flashpoint/flitspunt. Dat maakt het
gebruik van de term ‘tautologisch’: hij gaat alleen op als er daadwerkelijk een rel
op volgt. In dit onderzoek gebruiken we daarom, waar van toepassing, de term
‘directe aanleiding’.
Los van de specifieke aanleiding staat buiten kijf dat een rel vrijwel nooit op
zichzelf staat. Aan een grootschalig conflict gaan vaak meerdere incidenten of
kleinere confrontaties vooraf. Bij de Franse rellen wordt vaak het moment waarop
twee jongens, achtervolgd door de politie, een elektriciteitshuisje binnenvluchten
en worden geëlektrocuteerd als beginpunt van het geweld van 2005 gezien. Hieraan
was al het nodige aan negatieve contacten tussen jongeren met politie en
justitie voorafgegaan. Vrijwel elk weekend werden er in verscheidene Franse
steden tientallen auto’s in brand gestoken en vonden geïsoleerde confrontaties
met de politie plaats. Daarnaast speelde ook onvrede over de sociaaleconomische
situatie in de wijken een rol, net als de rol van de overheid.
De escalatie van grootschalig geweld
Horowitz deed uitvoerig onderzoek naar grootschalig dodelijk etnisch geweld
en verklaart het ontstaan van etnische rellen door het samenkomen van vier
variabelen:
• een vijandige relatie tussen twee etnische groepen;
• het optreden van verontwaardiging bij een van de etnische groepen;
• een gevoel van rechtvaardiging voor geweld;
• een inschatting van verminderd risico van geweld. 8
Deze variabelen passen wonderwel bij het typische escalatieproces van collectief
geweld in het algemeen zoals beschreven door Adang, 9 waar na relatief kleine
incidenten een groter aantal mensen betrokken raakt en een rel ontstaat. Dit
escalatieproces, dat dus geldt voor rellen in het algemeen en niet specifiek voor
etnische rellen, kent de volgende karakteristieke stappen.
• Er is in toenemende mate sprake van een tegenstelling tussen twee of
meer partijen, een onderverdeling in ‘wij’ versus ‘zij’, in-group versus
out-group.
8 Horowitz, 2001: 524-525.
9 Adang, 1998: 104; Adang, 2002; Adang, 2010.
15