Zijn wij anders? Waarom Nederland geen ... - Politieacademie

Door de snelle naoorlogse economische groei in Nederland dreigde er vanaf het
midden van de jaren 1950 een arbeidstekort te ontstaan. Zo kwam gedurende de
jaren 1960 een derde stroom van migranten op gang, die van de gastarbeiders.
Met steun van de regering werden gastarbeiders geworven, eerst in Zuid-Europese
landen, waaronder Spanje, Griekenland, Italië en het voormalige Joegoslavië.
Later verplaatste de werving zich naar landen als Marokko en Turkije. 126 De
opvang van deze gastarbeiders was provisorisch en vaak volstrekt onvoldoende,
zoals later ook in verscheidene regeringsrapportages werd onderkend. De overheid
beschouwde het niet als haar verantwoordelijkheid zich met de leefomstandigheden
van de gastarbeiders te bemoeien. Hun komst was immers geïnitieerd door het
bedrijfsleven en dus droegen de werkgevers deze verantwoordelijkheid. Niet
alle werkgevers namen deze verantwoordelijkheid serieus. Bovendien werd het
verblijf van de gastarbeiders als tijdelijk beschouwd, waardoor de regering zich
niet verplicht voelde blijvende maatregelen te nemen. 127
Vanwege de economische groei in eigen land keerden veel Zuid-Europese gastarbeiders
in de loop van de jaren 1960 weer naar hun land terug. Hierdoor nam
de vraag naar Marokkaanse en Turkse gastarbeiders toe. Vanaf 1962 werd het
bovendien ook mogelijk gezinsleden over te laten komen. Na het uitbreken van
de oliecrisis in 1973 viel de werving van nieuwe gastarbeiders zo goed als stil. De
crisis was ook een reden het arbeidsmigratiebeleid nog eens te heroverwegen. In
1974 stelde de regering dat Nederland geen immigratieland was. Het beleid richtte
zich vanaf dat moment op repatriëring. Door financiële prikkels wilde men de
gastarbeiders stimuleren naar hun land terug te keren. Zoals zo vaak het geval is,
bleek ook hier de praktijk weerbarstiger. In plaats van een massale terugkeer nam
het aantal gezinsherenigingen juist toe. De economische situatie in de landen van
herkomst stak immers schril af tegen die van Nederland. In de periode 1975-1981
immigreerden vooral vrouwen en kinderen. Nieuwe maatregelen van de regering
om de immigratie af te remmen, waaronder de instelling van een visumplicht en
aangescherpte vestigingseisen in respectievelijk 1980 en 1983, sorteerden nauwelijks
effect. 128
Na de Tweede Wereldoorlog genereerden internationale conflicten en bur geroorlogen
nieuwe stromen vluchtelingen. De grootste groepen die in Nederland
terechtkwamen waren achtereenvolgens Hongaren (1956), Vietnamezen (na 1970),
Tamils (na 1980), Somaliërs en Joegoslaven (na 1990) en als laatste Irakezen (na
2003). Met de uitbreiding van de Europese Unie naar het oosten komen er sinds
ongeveer 2000 ook steeds meer migranten uit voormalige Oostbloklanden richting
Nederland (vooral uit Polen).
126 Albeda, 1970: 635; Tromp, 1995: 231-244.
127 Witte, 1996: 115.
128 Obdeijn, 1995: 73.
78