Zijn wij anders? Waarom Nederland geen ... - Politieacademie

maar gebonden aan de normen van de groep. De activering van sociale identiteit
in combinatie met in/out-grouprivaliteit of -competitie kan leiden tot het ontstaan
en de escalatie van geweld tussen verschillende groepen.
Als we de variabelen van Horowitz en de stappen van Adang met elkaar combineren,
ontstaat het volgende escalatiemodel voor grootschalig geweld.
• Op relationeel niveau is er sprake van een tegenstelling of gespannen situatie
tussen verschillende groepen. Naast dagelijkse interacties hebben
structurele factoren invloed op de aard van de relatie.
• Er is sprake van een incident, misverstand of gebeurtenis die verontwaardiging
oproept. De verontwaardiging die opgeroepen wordt heeft niet zozeer
te maken met de objectieve feiten van de gebeurtenis, maar met de
relationele component ervan. Een opsomming of categorisering van triggers
is dan ook zinloos: het gaat om het (vaak symbolische) relationele
aspect. De gebeurtenis kan zo als directe aanleiding fungeren voor een
escalatieproces.
• Deze verontwaardiging wordt gedeeld in een van de betrokken groepen,
komt tot uiting in vormen van geweld en roept bij sommigen het gevoel op
dat geweld een legitieme reactie is.
• Er zijn gelegenheden om ongestraft geweld te plegen, er is sprake van een
inschatting van verminderde risico’s.
• Er treedt solidarisering en onderlinge steunverlening op via het proces van
sociale identificatie.
Het is dit model dat we in dit onderzoek zullen hanteren bij de analyse van de
casuïstiek.
1.2 Onderzoeksvragen
Bovenkerk ging in 1999 in op de voorspelling uit de jaren 1980 dat in Nederland
weleens ‘rassenrellen’ zouden kunnen uitbreken. Hij maakt een onderscheid tussen
getto-opstanden, racistisch geweld en interetnische conflicten. Getto-opstanden
zijn er niet gekomen, omdat zich in Nederland geen getto’s hebben gevormd,
mede dankzij een omvangrijke publieke woonsector. Dat wil niet zeggen dat er
geen etnische buurten (met een hoog aantal migranten) zouden zijn of dat er geen
bevolkingscategorieën zouden zijn met een grote sociaaleconomische achterstand
en hoge werkloosheid. Die zijn er wel degelijk. De gemengde etnische samenstelling
van die buurten en de Nederlandse inspraak- en overlegcultuur zouden
belangrijke oorzaken zijn van het feit dat het geweldsniveau van Nederland (nog
steeds) uitermate laag is. Bovenkerk wijst erop dat er wel een andere vorm van
interetnisch geweld is gekomen, en wel racistisch geweld, maar deze vormen hebben
niet de vorm van rellen aangenomen. De verklaring voor het feit dat collectieve
interetnische conflicten tussen buurtbewoners en nieuwe vestigers in Nederland
17