Zbornik radova Koridor 10 - Kirilo Savić

Srpska slobodna zona u Solunu je posebno važna sa aspekta uspešne realizacije ideje
slobodnog protoka robe. Svojim specijalnim oblikom eksteritorijalnosti, gde je jedna država
osnivač sopstvene slobodne zone na teritoriji druge države putem vremenski ograničene
koncesije, srpska slobodna zona u Solunu (logistički centar) omogućila je izlaz Srbiji na
Egejsko more, u vreme carinskih ograničenja koja je Srbiji nametala Austrougarska. Zona je
radila od 1923. godine, mada je formalno rešenje o konstituisanju dato 1929. godine
Ženevskim protokolom. Koncesija je dobijena na 50 godina i prostirala se na 94.000 m 2
solunske luke. Ovo je omogućavalo da sva roba koja dođe u srpsku slobodnu carinsku zonu u
Solunu ne može biti podvrgnuta nikakvom carinskom pregledu, kao ni na graničnim
carinarnicama Grčke, tako ni u toku tranzita kroz Grčku. Zona je prestala sa radom 1974.
godine.
Danas postoje sedam slobodnih zona kod nas: Pirot, Kragujevac, Užice, Šabac, Novi Sad,
Zrenjanin i Subotica. U planu je i otvaranje zone u Smederevu.
U svetu, slobodne zone su nastale prvenstveno kao logistički centri u međunarodnom provozu
roba. Ova funkcija danas predstavlja ključnu podršku proizvodnim aktivnostima i ostalim
funkcijama i programima u velikom broju različitih tipova slobodnih zona.
U poslednjih dvadeset godina, koncept slobodnih zona je doživeo veliku ekspanziju. U svetu
postoji oko 10.000 zona namenjenih poslovanju pod povlašćenim uslovima. Zone su uzele
različite forme, kao što su - slobodne izvozne proizvodne zone u Aziji (export processing
zones); slobodne trgovačke zone u Evropskoj uniji (free trade zones); spoljnotrgovinske
slobodne zone u SAD (foreign trade zones), specijalne ekonomske zone u Republici Kini
(special economic zones); slobodna skladišta u lukama (bonded warehouses); slobodne luke
(free ports) i makiladore (maquiladoras) - specijalne zone za proizvodnju u Meksiku.
Slobodne zone danas poprimaju različitije oblike, kao što su industrijski parkovi (industrial
parks), tehnološki i naučni parkovi (high tech and science zones); finansijske slobodne zone
(finance zones); logistički centri (logistics centres); turističke zone (tourist resorts zones);
internet slobodne zone (internet city zone) u Dubaiju, kao i različite vrste zona u kojima se
obavlja širok spektar aktivnosti u zavisnosti od potreba osnivača. Nova forma zona u nekim
slučajevima omogućava razvoj isključivo specijalizovanih aktivnosti (single zones), kao što
su specijalizovane industrijske zone (single-industry zones): zona za izradu nakita na Tajlandu
(jewellery zone), ili zona za preradu koža u Turskoj (leather free zone in Turkey);
specijalizovane trgovačke zone (single-commodity zones), kao zona kafe u Zimbabveu;
fabričke zone (single-factory), kao izvozno orjentisane jedinice u Indiji ili preduzeća-zone
(single-company zones) u Dominikanskoj Republici. Mauricijus razvija status slobodnih zona
na ostrvima, dok Hong Kong i Singapur uvećavaju svoju stratešku ulogu u trgovini, nudeći
specijalan carinski režim za izvozno orijentisane proizvodnje i pretovare u luci, pri čemu u
svom zaleđu imaju jake proizvodne zone. Prekogranične zone (cross border free zones)
efikasno kombinuju prednosti svake države, kao što pokazuje primer na granici Meksika i
USA. Ponuda lokacija specijalnih pogodnosti za obavljanje delatnosti raširila se na sve oblike
delatnosti i poprimila neslućene forme i varijetete.
Pojam industrijskog parka
Industrijski parkovi su delovi građevinskog zemljišta namenjeni industrijskom razvoju.
Obično su locirani pored glavnih putnih pravaca, plovnih reka i aerodroma. Koncept
industrijskih parkova bazira se na ideji izgradnje i koncentracije lokalne infrastrukture na
94