Andrzej Klonder BROWARNICTWO W PRUSACH KRÓLEWSKICH ...

133
Wiele wskazuje na to, że wódka powoli i stopniowo wypierała piwo
z mieszczańskich i chłopskich stołów. Ponieważ sprawy rozwoju gorzelnictwa
wymagają jeszcze dalszych badań, w tym miejscu zwrócę
uwagę na kilka tylko zjawisk. W 1640 r. stof ( 1,4 l ) wódki kosztował
w Elblągu 35 gr, stof piwa pełnego zaś 3 gr (stosunek 12:l), w 1664 r.
stof wódki 40 gr, piwa zaś 4 gr (stosunek 10:l). W drugiej połowie
wieku podobny układ cen ( 10:l) na korzyść wódki występuje w Toruniu
( 1674 r.) i w Bydgoszczy (1664 r.) 102 . Zakładając optymistycznie,
że w obu notowaniach cen w Elblągu chodzi o wódkę i piwa tych samych
gatunków, można przypuszczać, że wódka powoli taniała w stosunku
do piwa, co rozszerzało krąg jej konsumentów. O stopniowym
rozszerzaniu spożycia wódki świadczą też inne fakty. W latach czterdziestych
XVII w. podczas uczt cechowych nowomiejskiego bractwa browarników
w Elblągu podawano wyłącznie piwo i minimalne ilości wina.
Pierwsza wzmianka o wódce pochodzi dopiero z 1651 r. Natomiast stałym
zwyczajem picie wódki stało się dopiero w latach sześćdziesiątych
103 . Tradycją w czasie świniobicia był w Elblągu poczęstunek piwem.
W latach sześćdziesiątych tu również występują zmiany. W rachunkach
szpitala elbląskiego na 14 wzmianek o poczęstunku dla rzeź—
nika 9 mówi o podawaniu piwa, 5 o podaniu wódki 104 . Można wysunąć
hipotezę, że dopiero druga połowa XVII w. była okresem powolnego
umasowiania wódki i stopniowego wypierania piwa, oczywiście przy zachowaniu
globalnej ilościowej przewagi tego drugiego. Wydaje się, że
druga połowa XVII w. była też pewnym przełomem jeśli chodzi o konsumpcję
wódki w małych miastach i na wsi malborskiej. W Malborku w
księgach
sądu wety zamiast lub obok różnego rodzaju nadużyć w handlu
piwem ( np. wyszynk w niedzielę w czasie mszy lub w nocy) pojawiają
się dane o takich samych nadużyciach szynkarzy wódki 105 . Ustawy
wiejskie dla wsi Żuław Malborskich i Gdańskich coraz częściej
regulowały sprawy wyszynku wódki obok piwa, a przecież utwierdzały
one stan już istniejący, nie wprowadzały zaś nowości. Niebagatelne
znaczenie miała też prowadzona na dużą skalę przez samych chłopów
produkcja wódki (przykładem mogą być tu menonici na terytorium El-
102 WAP Gd. 397/708, 709, 710; Szpak, "Kierunki produkcji...",
s. 109; Innenkämmerampt 1640/1641, s. 140-144, WAP Toruń, Kat. II-
XVI. 45, s. 258-310.
103 WAP G-d. 397/905.
104
105
WAP Gd. 369, 1/2452, s. 95-96.
WAP Gd. 508/1914, s. 231-232, 235.