Andrzej Klonder BROWARNICTWO W PRUSACH KRÓLEWSKICH ...

51
wzięta, co do browaru wodę nią leją" 27 . Znacznie bardziej skomplikowany
system dostarczania wody znamy z zamku w Brodnicy. W 1565 r.
lustratorzy stwierdzili: "Sadzawka w polu miejskim, ćwierć mile od zamku,
z niej rurki idą 2 jedna do mielcucha, druga podle miasta do zamku.
Pierwszy słup główny w zamku ciecze, skąd bierzą wodę do kuchniej,
z tegoż słupa idzie rurka do browaru, druga do ogródka..." 28 .
Wreszcie wiele nawet najmniejszych miast pruskich miało system kanalizacji.
Należała do nich choćby niewielka położona w ziemi chełmińskiej
biskupia Lubawa. Grudziądz w XVII w. również miał wodociągi.
Mieszczanie warzący piwa, od każdego waru płacili tzw. "Wassergeld".
Podobną opłatę wnosili korzystający z wodociągu mieszczanie Wismaru,
a tzw. "Rohrgeldt" znamy też z miast koronnych 29 . Do miast skanalizowanych
należał Elbląg. W piwnicach browarów i słodowni znajdowały
się zbiorniki wody, ze zbiorników tych woda była pompowana na wyższe
kondygnacje. O pompach w słodowniach miejskich Elbląga wspominają
źródła z drugiej połowy XVII w. Urządzenia do czerpania wody
były obsługiwane przez odrębne grupy pracowników (tzw. "Wasserzieher").
Ułamkowe dane dotyczące remontów słodowni nie pozwalają
odtworzyć dokładnie ich systemu zaopatrzenia w wodę. Nie można jednak
wykluczyć (wskazują na to bardzo częste naprawy wiader, czerpaków
- "eimer" przy pompie lub urządzeniu zwanym "wasserstock"),
że stosowano tu też dość skomplikowane znane w innych gałęziach gospodarki,
np. w górnictwie lub też w browarach niderlandzkich, systemy
podnoszenia wody poruszanym przez kierat zestawem czerpaków 30
Tyle o zaopatrzeniu w wodę. Pierwszym zasadniczym etapem produkcji
piwa było przerobienie zboża na słód, następnie zaś suszenie
słodu. J. Haur pisał w drugiej połowie XVII w.: "Na zalaniu, na wymoczeniu
na rosceniu, na ożdżeniu słodów wiele należy" 31 . Ziarno oczyszczano
najpierw szuflami na wietrze lub przesiewano przez druciane
s. 195.
27 "Lustracja województw Prus Królewskich 1624", s. 5; ZDEM, t. IV,
28 "Lustracja woj. malborskiego i chełmińskiego 1563", s. 183.
29 Z. Z d r ó j k o w s k i , "Ordynacja miasta Lubawy z 1641 г.",
"Zapiski Historyczne", U XV, z. 3-4, s. 152; WAP Gd. Rkps. Elb. 492/
646, s. 117; P. T e с h e n, "Das Brauwerk in Wismar, Hansische
Geschichtsblatter", Bd. 21-22, s. 329-330.
30 WAP Gd. 397/26, s. 37-38; 397/110; Innenkammerampt r. 1640/41,
s. 265-269, r. 1650/51, s. 222, 1654/55, s. 254; F. S m e к e n s,
"Maison de brasseyrs", Anvers br. Por. też A g r i с о 1 a, "De re
metalica...", s. 148.
31 J. H a u r, "Skład albo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiej
ziemiańskiej", Kraków 1690, s. 20.