Andrzej Klonder BROWARNICTWO W PRUSACH KRÓLEWSKICH ...

6 2
kilku lat XVI w. oraz 1601-1603 i 1670 informacji o przemiale słodów
dostarczyły zestawienia akcyzy królewskiej, pobieranej dd 1 korca
słodu zmielonego w młynie miejskim. Trzeba przy tym podkreślić, że
przemiał słodów obliczony na podstawie danych o wpływach z akcyzy
nie odbiega swą skalą od ilości odnotowanych przez rachunki kamlarii
czy młynów w latach sąsiednich. Ewentualne nadużycia przy płaceniu
tego podatku nie były najpewniej większe niż podobne operacje w innych
latach, zmniejszające dochody samego miasta.
Przed przystąpieniem do szczegółowej analizy zestawienia opartego
na przedstawionych powyżej źródłach, wypada zastanowić się, jaka
część zużywanego w mieście słodu przechodziła przez miejski młyn.
Z młyna słodowego korzystali przede wszystkim członkowie obu cechów
Meltzenbrauer: staromiejskiego i nowomiejskiego. Mieli oni prawie całkowity
monopol produkcji piwa w mieście. W źródłach nie znajdujemy roz-
3
różnienia czy był to monopol produkcji na sprzedaż, czy też ogólny .
Wiele wskazuje na to, że cechy dążyły do monopolu absolutnego, z wyłączeniem
może najdrobniejszej produkcji na własne potrzeby. Cech
obejmował również drobniejszych producentów warzących "Kesselbier"
i oddających w ciągu roku do przemiału niecały łaszt słodu. Mimo szerokiego
zasięgu monopolu cechowego, warzeniem piwa zajmowali się
również pozostający poza cechem rzemieślnicy. Co prawda, już w 1428 r.
władze miasta wezwały ich do rezygnacji z innego rzemiosła lub piwowarstwa
i niełączenie tych zajęć. Jednak kolejne wydawane przez radę
a nawet króla zakazy warzenia piwa przez rzemieślników nie były skuteczne.
Ponawiane w latach 1428, 1535, 1568, 1636 postanowienia ordynacji
cechu Meltzenbrauer, dające mu monopol produkcji w mieście,
spotkały się także z oporem rzemieślników 4 . Niezależnie od formalnego,
niekorzystnego dla nich rozstrzygnięcia tego sporu pozostaje faktem, że
zawierał 1,25 korca jęczmienia. Jęczmień poddany słodowaniu traci na
wadze, a równocześnie zwiększa swą objętość. W tej sytuacji sztuka
(= łaszt) słodu zawierała 60 korcy słodu, na którego wyprodukowanie
zużywano 75 korcy jęczmienia. Dzięki swym większym wymiarom korzec
słodowy wagowo odpowiadał korcowi, sztuka zaś łasztowi jęczmienia.
Ponieważ źródła i literatura dotycząca innych miast pruskich, podają
wielkości przemiału słodu tylko w łasztach pozostanę przy tym terminie,
pamiętając, że łaszt słodu tylko swą wagą nie zaś objętością odpowiadał
łasztowi jęczmienia. WAP Gd. 397/25, s. 341; 397/110; 392/41, ś. 131;
369, 1/2980, s. 215-217.
3
WAP Gd. 392/41, s. 111.
4 W specjalnej suplice rzemieślnicy prosili radę o pozostawienie prawa
warzenia piwa przynajmniej tym z nich, którzy weszli w posiadanie
domu, z którym było związane prawo warzenia. Por. rozdział II; WAP
Gd. 369, 1/3142.