Andrzej Klonder BROWARNICTWO W PRUSACH KRÓLEWSKICH ...

2 9
produkcji mówią ordynacje cechów, ich rachunki, a także rachunki kamlarii
elbląskiej 42 .
Pozostaje pytanie, kto konkurował z browarnikami zrzeszonymi w
cechach. Najpoważniejsi konkurenci rekrutowali się spośród obywateli
lub tylko mieszkańców miasta. Przedstawiciele patrycjatu z takich rodzin,
jak np. Engelcke, zakładali browary w swych podmiejskich posiadłosciach
43 . Także w samym mieście warzyli piwo mieszczanie do tego
nie uprawnieni, np. akta staromiejskiego cechu browarników z 1608 r.
wspominają o takiej działalności piekarza Mertena Rupkau 44 . Warzyli
piwo nawet nie mający obywatelstwa miejskiego przybysze, np. pewien
Anglik oskarżony w 1625 r. o to, że w ciągu dwóch tygodni przerobił
na piwo 12 szefli słodu 45 . Z ciągle ponawianych zakazów ( postanowienia
rady miejskiej z lat 1607, 1611, 1614 )46 oraz zażaleń cechów, wynika,
że bolączką była też produkcja piwa we wsiach miejskich. W 1625 r.
cech staromiejski domagał się od rady całkowitej likwidacji produkcji w
kilku wsiach Żuław Elbląskich, łącznie z konfiskatą narzędzi, w tym także
panwi. Posiadanie tak drogiego sprzętu przez wiejskich piwowarów
świadczy o znacznej skali nielegalnej produkcji. Zresztą wiejscy producenci
nie mieli powodów do ukrywania swej działalności i ograniczenia
jej rozmiarów, jeśli np. we wsi Kamiennik Wielki (Gross Stoboy)
na Wyżynie Elbląskiej piwowarstwem zajmowała się spółka -sołtys i
karczmarz. Produkcję na wyszynk prowadzili też pastorzy wiejscy, np.
w 1608 r. o warzenie piwa oskarżono kaznodzieję z Pomorskiej Wsi
(Pomohrendorf) na Wyżynie Elbląskiej . Legalną konkurencją dla browarników
była produkcja elbląskiego szpitala Sw. Ducha. Od 1652 r.
szpital dysponował nowym browarem w Kusach, w którym obok czeladzi
pracowali mielcarz i piwowar. Przy browarze istniała słodownia produkująca
słód również ze zboża okolicznej ludności. Część warzonego
trunku przeznaczono na potrzeby szpitala, a resztę na sprzedaż. Skutki
tej konkurencji dla elbląskich browarników łagodziło jednak spore
oddalenie Kusów od miasta i zwartego kompleksu posiadłości elbląskich
42 O przymusie mlewnym por. A. P i ą t к o w s к i, "Posiadłości
ziemskie miasta Elbląga w XVII-XVIII wieku", Wrocław 1972, s. 110.
43 WAP Gd. 397/41, s. 22-23, 59, 62, 80-81; Recesy cechu browarni
ków z lat 1652, 1654, WAP Gd. 397/26, s. 4, 55.
44
WAP Gd. 392/41, s. 49, 59.
45
WAP Gd. 392/41, s. 62; Rękopisy Elbląskie 492/1062, s. 3.
46
WAP Gd. 392/41, s. 34.
4
WAP Gd. 392/41, s. 59,62.