Andrzej Klonder BROWARNICTWO W PRUSACH KRÓLEWSKICH ...

36
do czynienia nie tyle ze sprzeczną z prawem działalnością produkcyjną,
ile z walką o rynek zbytu i problematyką organizacji handlu, która
wymaga odrębnego omówienia 62
W dwukrotnie mniejszym od Malborka Grudziądzu (ok. 2000 mieszkańców
w XVI w .) 63 warzeniem piwa mógł zajmować się każdy obywatel
posiadający całą lub pół działki budowlanej. Zasadę tę potwierdzały
wilkierze miasta z lat 1466, 1582, 1628 i 1642 64. Domy mieszczańskie
z reguły były zaopatrzone w sprzęt konieczny do warzenia. Równocześnie
obywatele grudziądzcy korzystali z podstawowych urządzeń
pozostających pod kontrolą starosty lub gminy miejskiej. Kolejne lustracje
(od 1565 do 1664) informują o przemiale słodów mieszczańskich w
młynie zamkowym za wymiar na rzecz starostwa i odrębną opłatę dla
młynarza 65 . Najpóźniej od lat dziewięćdziesiątych XVI w. w dalszych
etapach produkcji korzystali mieszczanie z miejskich słodowni (najprawdopodobniej
obowiązkowo) i z browarów. Na przykład w 1608 r. miasto
posiadało trzy słodownie (Malzhaus)
i dwa browary (Brauhaus). Część
mieszczan posiadała zapewne własne browary, korzystali też z miejskich
wodociągów 66 . Od każdego waru płacili na rzecz miasta tzw.
Wassergeld. Jak widać, miasto inwestując w najdroższe urządzenia produkcyjne
67 wspomagało swych obywateli-producentów piwa, a równocześnie
tworzyło w ten sposób nowe źródła dochodów kasy miejskiej,
uzyskując zarazem możliwość kontroli rozmiarów produkcji. W tej sytuacji
mieszczanie zabiegali jedynie o uzyskanie odpowiednich ilości surowca
(zboża) oraz materiałów pomocniczych (drewna). Ich sprawą
62 WAP Gd. 508/1236, £. 85; 508/1237, f. 59-61v; 508/1882 nlb; A.
M ą с z a k, "Gospodarstwo chłopskie na żuławach malborskich w początkach
XVII w.", Warszawa 1962, s. 192 przyp. 93; ZDEM, t. IV, s.
66-67.
63 "Atlas Historyczny Polski. Prusy Królewskie w drugiej połowie
XVI w.", oprac. M. Biskup przy współudziale L. Koca, Warszawa 1961,
s. 67, tab. 32.
64 X. P r o e 1 i с h, "Geschichte der Graudenzenen Kreises", Bd.
I, Danzig 1884, s. 130.
65 Tamże, Bd. II, Danzig 1885, s. 37; "Lustracja województw malborskiego
i chełmińskiego 1565", s. 128; "Lustracja województw malborskiego
i chełmińskiego 1570", s. 85-86; "Lustracja województw Prus Królewskich
1624. Z fragmentami lustracji 1615 г.", wyd. S. Hoszowski,
Gdańsk 1967, s. 254—256; "Opis królewszczyzn w woj. chełmińskim, pomorskim
i malborskim w r. 1664", wyd. J. Paczkowski, Toruń 1938.
66 P r o e 1 i с h, "Geschichte...", Bd. I, s. 130, 137-139, 145-146;
Bd. II, s. 102-103, 113-114.
67 Np. w 1597 r. zakup browaru za 500 mk, P r o e 1 i с h, "Geschichte...",
Bd. II, s. 113.