Andrzej Klonder BROWARNICTWO W PRUSACH KRÓLEWSKICH ...

85
sto nadal przede wszystkim na domowe potrzeby). Zapewne wiązało
się to z brakiem w woj. malborskim większej własności szlacheckiej, a
co za tym idzie szerszego rynku zbytu na pańskie piwo.
Inaczej było w innych rejonach Prus. Już w drugiej połowie XVI w.
starostowie z województw pomorskiego i chełmińskiego rozwijali produkcję
na dużą skalę. Np. w 1565 r. nowo zbudowany na koszt starosty
browar w Rogoźnie był jedynym dostawcą dla pobliskich wsi. W 1624 r.
z ponad 30 łasztów słodu otrzymywano tu rocznie powyżej 1300 beczek
napoju 43 . W 1609 r. browar starościński w Człuchowie przerabiał na
własne potrzeby dworu 750 korcy, na zaopatrzenie zaś okolicznych
karczem 840 korcy słodu. Ponieważ na wyprodukowanie beczki piwa
zużywano 1,5-1,66 korca słodu, można szacować, że do karczem rok
rocznie kierowano około 500 beczek piwa starościńskiego 44 . Jak widać,
narzekania małych miast na rozwój konkurencyjnej produkcji szlacheckiej
nie były bez pokrycia. Ekspansji szlacheckich producentów dowodzi
też zachowane w recesach pruskich zestawienie browarów i słodowni
wiejskich w woj. pomorskim, przygotowane w 1581 r. z myślą o poborze
uchwalonej wówczas przez stany akcyzy. Wśród potencjalnych
podatników znajdujemy 8 starostów (między innymi tczewski, gniewski,
mirachowski, świecki), produkujących piwo na zaopatrzenie karczem
(pro tabernis), dalej ponad 50 panów braci. Przy 7 nazwisku znajdujemy
adnotację o warzeniu pro tabernis, przy innych z reguły brak informacji
czy piwo warzono jedynie na własne potrzeby (pro se), czy również
dla karczem. Wśród wiejskich producentów znajdujemy też klasztory
w Oliwie i Pelplinie, proboszcza w Zukowie 45 . Także przykłady z
dóbr biskupów chełmińskiego i kujawskiego czy też z sąsiedniej Wielkopolski,
dowodzą, że aktywność duchowieństwa na tym polu była nie
mniejsza niż braci szlacheckiej i wzrastała zwłaszcza w drugiej połowie
XVII w. 46
Rozważając zagadnienia wielkości produkcji piwowarskiej w Prusach
operowałem dotąd danymi o przemiale słodu umożliwiającymi porównanie
43
"Lustracja województw malborskiego i chełmińskiego 1565", wyd.
S. Hoszowski, Gdańsk 1961, s. 159; "Lustracja województw Prus Królewskich
1624", wyd. S. Hoszowski, Gdańsk 1967, s. 33.
44 AGAD ASK LVI s. 7, f. 65v-68, 84, 89-90, 95.
45
46
WAP Gd. 300, 29/35, f. 55v-57v.
Por. np. S. C a c k o w s k i , "Gospodarstwo wiejskie w dobrach
biskupstwa i kapituły chełmińskiej w XVII-XVIII", cz. 2, Toruń 1963;
W końcu XVII w. w dobrach biskupstwa poznańskiego działało ponad 40
browarów, z tego 28 dworskich. W ciągu roku produkowały z górą 8500