Andrzej Klonder BROWARNICTWO W PRUSACH KRÓLEWSKICH ...

57
przez dolewanie zagotowanego w kotłach wrzątku, albo też przez wrzucanie
do płynu rozpalonych kamieni. Taki sposób znany jeszcze na
Żmudzi w XVI w. zaleca w swym pisanym w drugiej połowie XVII stulecia
dziele Inflantczyk Jan Herman. Nie można wykluczyć, że był on też
stosowany w Prusach zwłaszcza na wsi. Po odcedzeniu zacieru otrzymaną
w ten sposób brzeczkę piwną warzono dalej w kotłach lub panwiach.
Brzeczkę z dodatkiem chmielu gotowano 2-4 godzin 63 . W browarach
pruskich piwo warzono powszechnie w panwiach miedzianych.
Miedź nie ulega korozji, dobrze przewodzi ciepło, jest odporna na słabe
kwasy i zasady. Nie znamy wielkości panwi używanych w browarach
elbląskich. W browarze zamkowym malborskim w 1707 r. panew
miała pojemność 14 beczek (ponad 1700 1 ). Jedna z panwi używanych
w 1614 r. w browarach biskupstwa chełmińskiego mieściła 10 beczek —
ok. 1260 1.
64 W Toruniu ok. 1600 r. objętość panwi wynosiła 7 beczek.
Do warzenia używano też chyba nieco mniejszych kotłów miedzianych.
Kotły używane w woj. malborskim w drugiej połowie XVII w. i na początku
XVIII w. miały pojemność od l/2 do 7 beczek (ok. 60 i ok.
900 1.) 65 . Panwie o bliżej nie znanych rozmiarach były wykorzystywane
w
Gdańsku, w Nowym Stawie, Tczewie, Grudziądzu. Panwie, najpewniej
niewielkie, używali też chłopi z terytorium Elbląga 66 . Montowano
je w browarach na stałe, bądź też przewożono z browaru do browaru.
Obok pojemności, bardzo zróżnicowana była też ich waga. Niektóre
ważyły ok. 400 kg (Wismar, Hamburg), inne używane w Elblągu
350 kg 67 . Panwie wymagały ciągłych remontów, przede wszystkim uzupełniania
ubytków miedzi. Np. panew wielka z browaru malborskiego w
53 WAP Toruń, Kat. II, ХШ-12, s. 99; H e r m a n, "Ziemianin...",
p. XXVI; S y r e n i u s z , op. cit., s. 945.
64
S a m s o n o w i c z, "Rzemiosło wiejskie...", s. 150; WAP Toruń,
Kat. I, ХШ-12, s. 97; ZDEM t. IV, s. 240-241.
65 V/ 1707 r. w należącym do ekonomii malborskiej folwarku Mątowy
panew miała pojemność 5,5 beczki, w Szaleńcu 7 beczek, we wsiach
szlacheckich zaś: Polaszki, Andrzejewo i Liebental od l/2 do 2 beczek.
WAP Gd. 2/4, f. 315v-317v; 2/5, f. 395; 2/б, s. 441; З/1, f. 680; ZDEM,
t. IV, s. 195.
66 WAP Gd. 392/41, s. 5 3; księga miejska Nowego Stawu rok 1627,
518/2, s. 10; G ü n t h e r, "Die Willkuhr der Stadt Dirschau...", s. 48-
49; "Lustracja województw malborskiego i chełmińskiego 1565", s. 175.
67 H u n t e m a n , "Bierproduktion...", s. 138-140; Zob. też A,
К 1 о n d e r, "Rachunki cechu browarników Starego Miasta Elbląga
jako źródło do badań nad produkcją i konsumpcją piwa", Kw. HKM,
1980, nr 2 (w druku).