Andrzej Klonder BROWARNICTWO W PRUSACH KRÓLEWSKICH ...

83
Chłopi nadal zachowywali prawo warzenia trunku na własne potrzeby 28
Nie można nawet wykluczyć, że ta produkcja utrzymała się na podobnym
poziomie przez cały XVII w. Ekspansja trzeciego partnera, o którym
szerzej poniżej, mogła bowiem uderzać głównie w miasta, nie zaś
w drobnych producentów.
Jeszcze w drugiej połowie XVI w. propinacja nie odgrywała w gospodarce
ekonomii malborskiej większej roli. Przynosiła jedynie pośrednie
korzyści w postaci słodu wymiernego z młynów, z których część sprzedawano
głownie mieszczanom malborskim i chłopom z Żuław 29 . W browarze
zamkowym warzono piwo jedynie na potrzeby administracji, czeladzi
folwarcznej, robotników sezonowych. Pewne nieznaczne ożywienie
przyniósł dopiero schyłek wieku, kiedy np. w 1590 r. sprzedano piwa
za 479 grzywien 30 . Istotne zmiany nastąpiły w XVII w. Już w jego początkach
na zamku w Malborku pracowały 3 browary. Przed pierwszą
wojną szwedzką istniało też 7 karczem zamkowych. Powstał również
nowy browar w Montowach 31 . Po pierwszej wojnie szwedzkiej browar
montowski odbudowano, w 1649 r. zaś działał już kolejny na folwarku
Szaleniec. Równocześnie ekonom malborski odbudował i przejął na własność
ekonomii, trzymaną dotąd prawem dziedzicznym, karczmę przy
tymże folwarku. Pozostawił w niej jednak wdowę po dawnym posesorze
pod warunkiem szynkowania piwa zamkowego 32 . W ten typowy dla innych
starostów sposób zapewnił rozszerzenie rynku zbytu na piwo zamkowe.
Wówczas przybył też ekonomii browar założony w olenderskiej
wsi Marcushoff (Marxhoff) na Małej Żuławie 33 . W 1622 r. dochód z
browaru zamkowego (czysty) wyniósł 1084 grzywny. W 1649 r. pożytek
z browarów zamkowych liczył już 8250 grzywien. W ciągu ćwierćwiecza
wartość grosza w Prusach zmalała o około 30%. Ceny piwa w sąsiednim
Elblągu, także w Malborku, w zasadzie nie wzrosły. W tej sytuacji
28 Tamże, s. 183; Por. również rozdział II. A. H a r t w i с h, "Geographische-Historische
Landes-Beschreibung derer dreyen im Pohlnischen
Preussen liegenden Werdern", Königsberg 1722, s. 355; J. R a-
f a с z, "Przymus propinacyjny w dobrach królewskich koronnych w
epoce nowożytnej". "Themis Polska", VII, 1933, s. 64.
29
J. S z p a k, "Kierunki produkcji dworskiej Ekonomii Malborskiej
w XVI w.", Wrocław 1972, s. 108-109.
30
Tamże, s. 109.
31
Tamże, s. 109; "Źródła do dziejów Ekonomii Malborskiej", wyd. W.
H e j n o s z (dalej ZDEM), t. II, Toruń 1960, s. 78.
32
ZDEM, t. II, s. 78; t. III, Toruń 1963, s. 37.
33 WAP Gd. 369, l/25, s. 213, 397; 397, 26/137; K. R. В o h m e, "Die
schwedische Besetzung des Weichseldeltas 1626-1636", Würzburg 1963,
s. 30.