Andrzej Klonder BROWARNICTWO W PRUSACH KRÓLEWSKICH ...

43
też spory jakie toczyli z różnymi konkurentami w drugiej połowie
XVII w. Pojawienie się w ekonomii każdego nowego punktu wyszynku
traktowali jako naruszenie prerogatyw miasta. Równocześnie jeszcze w
1668 r. walczyli z ekonomem Bielińskim o prawo zaopatrywania karczem
na podzamczu, w 1670 r. zaś uzyskali królewskie potwierdzenie prawa
wyłączności dostarczania piwa do karczem na Wielkiej i Małej Żuławie.
Powstaje pytanie czy ekonomowie nie próbowali przejąć intratnej produkcji
browarniczej. Jak wykazał J. Szpak, do końca XVI w. nie była
ona dla nich zbyt opłacalna, także w pierwszym trzydziestoleciu XVII w.
produkcja browarów zamkowych szła przede wszystkim na utrzymanie
czeladzi i personelu w Malborku i folwarkach ekonomii
88.
Sytuacja
zmieniła się od połowy XVII w. Jedyną drogą ekspansji było jednak
stopniowe przejmowanie karczem mieszczańskich lub też budowa nowych.
Efekty tych poczynań były mimo wszystko dość skromne. Np. w
1707 r. browar starościński w Mątowach zaopatrywał 14 punktów wyszynku.
Wydawałoby się, że jest to liczba znaczna, lecz wśród nich
było tylko 5 stałych karczem oraz tzw. Wachbudy na wałach przeciwpowodziowych
nad Wisłą, w których "szynkują piwo kiedy lód idzie tylko".
Natomiast browar ten nie zaopatrywał karczem we wsiach szarwarkujących
dla tego folwarku 89 . Inaczej w drugiej połowie XVII w. wyglądała
sytuacja choćby w innych starostwach woj. malborskiego. Np. w
wyłączonej od 1654 r. z ekonomii malborskiej dzierżawie nowodworskiej
90
regułą było szynkowanie przez karczmarzy piwa dworskiego . Podobnie
było w starostwie tolkmickim 91 . Ta sama zasada obowiązywała tez
w innych częściach Prus, na przykład w starostwie puckim 92 . Żadnym
wyjątkiem pod tym względem nie były posiadłości patrycjuszy gdańskich
czy też kościoła. W dobrach klasztorów w Oliwie i Kartuzach monopol
propinacji obowiązywał najpóźniej od początków XVII w . 93 Wydaje się,
że poza województwem malborskim właśnie pierwsza połowa XVII w. była
W Prusach okresem przejęcia przez starostów monopolu zaopatrywania
88 WAP Gd. 508/1236, f. 83.
89 ZDEM, t. IV, s. 195.
90 "Opis królewszczyzn...", s. 391-392, 394-397.
91 Tamże, s. 425-426, 428-429.
92 Tamże, s. 106-107, 109, 112-113, 122-123; W. O d y n i e c,
"Starostwo puckie 1546-1678", Gdańsk 1961.
93 "Polskie ustawy wiejskie XV-XVIII w.", wyd. S. Kutrzeba, A. Mańkowski,
Kraków 1938, s. 31, 70; "Ustawa dla wsi Edwarda Rüdigera
rajcy gdańsńskiego z drugiej połowy XVII w.", wyd. S. Hoszowski, "Zapiski
Historyczne", t. 24, z. 1, s. 93.