Andrzej Klonder BROWARNICTWO W PRUSACH KRÓLEWSKICH ...

17
E l b l ą g
Spośród trzech wielkich miast Prus Królewskich szczególną uwagę
poświęcę Elblągowi. Zadecydowały o tym nie tylko bogate, głównie siedemnastowieczne,
materiały źródłowe do dziejów tamtejszego piwowar—
stwa. Sytuacja w tym pietnastotysięcznym (koniec XVI w.) portowym mieście
może stać się podstawą porównań nie tylko z Gdańskiem i Toruniem,
lecz także z podobnej skali miastami Korony i Hanzy. Trzeba
podkreślić, że mimo portowego charakteru Elbląg nie był ani wielkim
eksporterem, ani też importerem piwa, nie opierał też swojej gospodarki
na piwowarstwie. Dlatego można przypuszczać, że zastosowane tu rozwiązania
organizacyjne były typowe dla dużych miast, produkujących
piwo głównie na potrzeby swoich mieszkańców oraz ludności okolicznych
wsi.
Swe prawa do warzenia piwa elblążanie wywodzili jeszcze z czasów
krzyżackich (przywilej Zygfryda von Peuchtwanger z 1309 г.). Przede
wszystkim jednak opierali je na przywilejach Zygmunta Starego ( 1526 r.)
i Zygmunta Augusta ( 1566, г.). Ostatni był wielokrotnie potwierdzany,
między innymi przez Władysława IV (1649 г.). Dawały one elblążanom
wyłączność produkcji piwa na potrzeby miasta i należących do niego
wsi. W XVII w. monopol produkcji dla wsi wielokrotnie podkreślały rozporządzenia
władz miejskich ( np. z lat 1607, 1611, 1614 )3. Jak obywatele
Elbląga korzystali z przyznanych im praw
Cechy browarników Starego i Nowego Miasta Elbląga
Bractwo browarników Starego Miasta Elbląga powstało, jak głosiła
tradycja w 1336 r. Najstarsza zachowana ustawa "Meltzenbrauer-Brütderschaft"
pochodzi z 1428 r. W późniejszych źródłach określenie "Brüderschaft"
występuje zamiennie z nazwą "Meltzenbrauer-Zunft". Kolejne ordynacje
regulujące działalność cechu wydała rada Elbląga w latach
1604 i 1636 4 . Ten ostatni akt w zamierzeniu twórców miał kompleksowo
"Meltzenbrauer" i "Schupfenbrauer", statuty cechów, rachunki kamlarii
miejskich, rachunki młynów, korespondencja; dla pozostałych miast, literatura
oraz źródła wydane drukiem, przede wszystkim statuty cechowe
i lustracje królewszczyzn.
3. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Gdańsku, dalej WAP Gd. Cechy
Elbląskie, 392/41, s. 3, 8, 10-14; 492/1062, s. 3.
4. WAP Gd. Cechy Elbląskie 397/2, f. 3; 397/41, s. VI, 1. Członków
cechu "Meltzenbrauer" określam jako browarników, a nie piwowarów, za
M. B o g u c k ą , "Elementy wczesnego kapitalizmu i preburżuazji w
gdańskim browarnictwie", "Zapiski Historyczne", t. 21, 1956, z. 1, s. 65-
151. W dalszej części rozważań używam zamiennie terminu browarnik—
-piwowar przedsiębiorca.