Andrzej Klonder BROWARNICTWO W PRUSACH KRÓLEWSKICH ...

89
zanikał dalekosiężny handel piwem 51 . Podobne do zachodzących w miastach
Hanzy czy Śląska zjawiska, chyba wcześniej miały miejsce w
Koronie niż w krajach Rzeszy i Prusach. Ma swoją literaturę rozpoczęta
na wielką skalę już w XVI w. ekspansja piwa warzonego przez
szlachtę najpierw na wsi, później także na rynki miast, przede wszystkim
małych. Niestety rozmiary produkcji miast koronnych, rzadko są
ujęte liczbowo 52 . Pewne wydaje się jednak, że ekspansja ta była silniejsza
i wystąpiła znacznie wcześniej niż w woj. malborskim, a zapewne
też w pozostałych województwach pruskich. Spośród nielicznych, zawartych
w literaturze, warto wymienić przykład Piotrkowa, gdzie w latach
sześćdziesiątych XVI w. produkowano około 2 000 warów piwa, w
1629 r. zaś już tylko 900 warów 53 . Podobnie w końcu XVI w., głównie
na skutek spadku siły nabywczej chłopów, po części też konkurencji
tańszej gorzałki, zmniejszyła się produkcja piwa w mazowieckim Piasecznie
54
Powyżej skoncentrowałem uwagę na przedstawieniu rozmiarów i tendencji
rozwojowych piwowarstwa w Prusach. Starałem się przedstawić
zarówno wahania produkcji w poszczególnych latach, jak też różnice w
potencjale produkcyjnym poszczególnych ośrodków. Oprócz zmian wielkości
rocznych produkcji określanych przez takie czynniki, jak urodzaj
jęczmienia czy też w dłuższych przedziałach czasowych spadek liczby
lub zmiana siły nabywczej ludności, w produkcji piwa dają się też zauważyć
wahania sezonowe w obrębie roku. Bardzo ciekawy materiał do
rozważań nad tym zagadnieniem dostarczają rachunki cechu browarników
Starego Miasta Elbląga zawierające dane o rozmiarach produkcji
w panwiach cechowych, w poszczególnych miesiącach, w latach 1604-
1700. Dokładnej analizie, ze względu na luki w serii rachunków poddałem
rachunki z 24 lat z tego okresu, odnotowując miesiące najniższej
51
Tamże, s. 167-228.
52 Por. rozdział II.
53
H. R u t к o w s к i, "Piotrków Trybunalski w XVI i pierwszej
polowie XVII wieku jako miejsce zjazdów szlacheckich w 750 lat Piotrkowa
Trybunalskiego", Piotrków Trybunalski 1967, s. 61.
54
T. L a 1 i k, "Piaseczno w dawnej Polsce XV-XVIII w.", [w:] "Studia
i materiały do dziejów Piaseczna i Powiatu Piaseczyńskiego", red.
J. Antoniewicz, Warszawa 1973, s. 90; Sprawa przyczyn upadku miejskiego
piwowarstwa w Koronie wymaga dalszych studiów. Przykład
Ostrowi Mazowieckiej wskazuje, że tam gdzie z różnych przyczyn nie
dochodziło do konkurencji miasta z dworem krach nastąpił dopiero po
"potopie". "Ostrów Mazowiecka", red. S. Russocki, Warszawa 1973,
s. 79-80.